پهلوانان نمی‌میرند | زندگی‌نامه جوکر

|بازگشتم تا باری دیگر مهمان دیدگان پر مهر و ذهن زیبای شما گیمران عزیز باشم. بازگشتم با شانزده مقاله از سری مقاله جدید پهلوانان نمی‌میرند. زندگی‌نامه شانزده نفر از محبوب های دنیای بازی‌های ویدئویی. تمام تلاشم را خواهم کرد تا در اذهان شما فرهیختگان ماندگار باشم. باشد که روزی دغدغه و میهمان تنهاییهای ما گیمران بی سر و صدا، فراگیرترین صدای پیرامون زندگی اطرافیانمان باشد. من را در این میهمانی بزرگان همراهی بفرمایید . . .|

وقتی بفهمی معنای جمله «چرا این‌قدر جدی هستی» چیست. وقتی در لابه‌لای مشکلات زندگی‌ات، در کشاکش نبرد با روزهای سخت و طاقت‌فرسایت، بخندی. وقتی هر بار با خوردن زخم، کشیدن درد، لمس خیانت باز امیدی برای زندگی داشته باشی و دیوانه‌وار بگویی بی‌خیالش می‌گذرد! وقتی تمام عاشقانه‌هایت، تکرارهایت، بشود شوخی و مضحکه. وقتی سختی‌های زندگی را، مشکلات را, دردها را، زخم‌ها را به بازی بگیری. وقتی خودت باشی، خودت که همیشه همان‌طور هستی، دیوانه‌وار می‌خندی، بازی می‌کنی و مسخره وار رفتار می‌کنی باشی. وقتی بدانی چقدر مشکل است خندیدن، وقتی‌که غم بزرگ از دست دادن محبوبت را تجربه کرده باشی. وقتی بخندی و در پس نگاه شرورت چنان معصومیت و مظلومیتی نهفته باشد که گویی تو هیچ درد و رنجی را ندیده‌ای و لمس نکرده‌ای. وقتی دنیا جلوی امیدت، جلوی طاقتت کم بیاورد و نداند خنده‌های تو از سر رنج است یا سرخوشی. وقتی همه این‌ها را دانستی، وقتی کمی کلاهت را بالا بردی و بیشتر فهمیدی. آن‌وقت متوجه خواهی شد جوکر چرا می‌خندید. چرا این‌قدر جدی نبود. چرا شرارتش بوی شوخی و خنده‌هایش طعم باروت و خنجر می‌داد. اما مراقب باش. وقتی فهمیدی، وقتی از حقایق پیرامونت آگاه شدی، آن‌وقت وجدانت بیدارتر و چشمانت اشک‌بارتر خواهد شد. خنده‌ای که از اعماق وجود نباشد نوعی دیوانگی است. وقتی بالشت خوابت وجدانت شد، وقتی آن بالشت سخت شد، مطمئن باش هیچ‌گاه خواب آرامی نخواهی داشت…

گذشته‌ای چندگزینه‌ای

پای خواندن مطلب نشسته‌ای و منتظری تا یک زندگینامه شیک و درست حسابی از کودکی و نوجوانی و جوانی و مرگ جوکر بخوانی. اما باید بگوییم خلق این شخصیت بزرگ و محبوب و درعین‌حال منفی و شرور خیلی باشکوه و عمیق و لایه‌ای نبوده است. این گذر زمان بوده است که این‌چنین توانست شخصیت بسیار عمیق و فلسفی چون جوکر را به وجود آورد. شخصیت جوکر در بسیاری از کمیک‌ها و فیلم‌ها و سریال‌ها و همچنین سه‌گانه موفق بازی رایانه‌ای حضور داشته است. شخصیتی که به‌ویژه‌این اواخر با بازی هیث لجر مرحوم و کارگردانی بی‌نظیر نولان توانست چنان برجسته و لایه‌ای و عمیق ظاهر شود که هنوز که هنوزِ بسیاری از منتقدین این جوکر ساخته‌شده را بهترین جوکر زمان‌ها می‌دانند. شاید بیراهه نباشد که بگوییم باب کین اولین بار توانست شخصیت جوکر را در داستان مصور بتمن خلق کند که وی با همکاری رابینسون که با یک کارت جوکر و همین‌طور تصویر کنراد ویت توانست جرقه خلق شخصیت جوکر را در ذهن باب ایجاد کند همکاری کرد و این شخصیت محبوب را جهانی ساخت. کنراد ویت بازیگر فیلم صامت مردی که می‌خندد بود که برمی‌گشت به شخصیتی که اوباش دو طرف صورت او و نزدی لبانش را با چاقویی زخم کرده بودند و چهره‌اش به‌نوعی خندان به وجود آمده بود. چهره جوکر تقریباً قدی متوسط رو به لند و همان‌طور صورتی دلقک مانند و گریم شده می‌ماند که همان‌طور که گفتیم دو طرف صورتش زخمی وجود دارد که او را خندان نشان می‌دهد. ماجرای صورت او گاهی گریم و جاهایی نیز افتادن در ماده شیمیایی و خلاصه تغییرات اتفاق افتاده است. زخم صورتش نیز با گفته‌های وی توسط پدرش برای این اتفاق افتاده است که گفته: پدرم همیشه مادرم را کتک می‌زد و وقتی من آن صحنه‌ها را تماشا می‌کردم به سمت من آمد و به من گفت چرا این‌قدر جدی هستی و خلاصه زخمی دو طرف لب من قرارداد تا چهره‌ام خندان شود! لقب وی را می‌شود روپوش قرمز نیز نامید. جالب است بدانید در فیلم بتمن ۱۹۸۹ نام او جک ناپیر بوده است و در فیلم بتمن شوالیه تاریکی رئیس پلیس گوردون گفت که او نه اسم درست حسابی دارد و نه نام مستعاری! در داستان‌های مصور اطلاعات بسیار اندکی از گذشته وی پیدا می‌کنیم که مثلاً در شوخی مرگبار گفته شده است او مهندس مواد شیمیایی بوده است که بعدها استعفا داده است و مجری کمدی شده است که البته موفق هم نبوده است و کسی به وی نمی‌خندیده است و خلاصه این مسئله او را جوکر واقعی کرده است و همین‌طور مرگ همسر وی! بعد با عده‌ای خلاف‌کار دست به سرقت از همان کارخانه مواد شیمیایی میزند که ناموفق می‌شود و در همان ماجراها همسرش به‌اشتباه می‌میرد و خلاصه بتمن از راه می‌رسد و او نیز به داخل مواد شیمیایی می‌افتد و باقی ماجرا! خودش در پایان داستان در مورد گذشته‌اش می‌گوید: “گاهی آن را یک‌جور به یاد می‌آورم و گاهی یک‌جور دیگر… اگر قرار باشد که من گذشته‌ای داشته باشم، ترجیح می‌دهم یک انتخاب چندگزینه‌ای باشد!”

دیوانه گیم را خوش است

اعتقاد او به این نکته که هرکسی با داشتن یک روز بد می‌تواند دیوانه باشد از موارد جالب است که از روی همین اعتقاد دختر رئیس پلیس گوردون را فلج کرد و خود وی را ربود و بعد بتمن وی را نجات داد. نام دختر گوردون باربارا بود! نکته‌ای در مورد زخم لبانش در فیلم شوالیه تاریکی می‌گوید که خالی از لطف نیست بدانید:” در جای دیگر می‌گوید که همسرش به او می‌گفته که چرا این‌قدر کم می‌خندد؟ همسرش یک قمارباز بوده و یک‌بار، کلی بدهی بالا می‌آورد و طلبکاران، صورتش را خط‌خطی می‌کنند. جوکر برای این‌که نشان دهد این موضوع برایش اهمیتی ندارد، با چاقو روی صورت خود لبخندی ایجاد می‌کند ولی همسرش او را ترک می‌کند.” نوع شخصیت و اخلاقیات وی بیشتر به یک بیمار روانی که شرور هست و در کنار شرارت بسیار نیز منطقی و فیلسوف نیز هست. او حس شوخ‌طبعی دارد و هوش نسبتاً خوبی نیز دارد و سعی دارد چهره واقعی بتمن را به مردم نمایش دهد و چندان به زندگی به چشم یک واقعیت حقیقی نگاه نمی‌کند! بتمن ۱۹۸۹ نقش جوکر به جک نیکلسون اسکاری رسید که هنرپیشه بسیار توانمندی بود و او چیزی که برای ما از نقش جوکر به تصویر کشید شخصیتی سرخوش و شوخ‌طبع و درعین‌حال عصبی بود. قد متوسط و لاغر نبودن او کمی با جوکر در تضاد بود. اما این سال ۲۰۰۸ بود که هیث لجر جوکر واقعی را به تصویر کشید. یک جنون مطلق یک شرور و هرزه و خوش‌گذران و درعین‌حال انسان خاصی که نگاه ویژه‌ای و مسخره‌ای به دنیا دارد. کاملاً می‌شد از بازی چشم‌نواز لجر به عمق شخصیتی و غم و غصه نهفته در خنده‌های کذایی وی پی برد! سال ۶۹ نیز سزار رومرو در سریال‌های بتمن ایفای نقش کرد که دیالوگ‌های وی نیز قابل‌تأمل بود. رقص جک در نقش جوکر در ۱۹۸۹ نیز دیدنی بود و دیالوگ‌ها و بازی با چهره و به‌ویژه لب‌های خونین جوکر با بازی هیث نیز سال ۲۰۰۸ منتقدین را راضی به اهدا اسکار مکمل کرد که البته خود او هیچ‌وقت نتوانست در دوران حیاتش دست به اسکار بزرگ بزند و پس از مرگش این جایزه به وی رسید.

لاغر دوست‌داشتنی

همین شخصیت به صورتی کاملاً لاغر با موهایی سبزرنگ و لبانی سرخ‌رنگ و حس شوخ‌طبعی و دوبله بسیار جالب و گیرا نیز در سه‌گانه بتمن حضور پیدا کرد. محبوبیت سه‌گانه بازی بتمن شاید بشود به جرات گفت بالای ۵۰ درصد مدیون بدمن بازی جوکر باشد! چند دیالوگ جوکر به‌شدت برای من جذابیت دارد که ازجمله آن‌ها”من اولین هنرمند آدم کش دنیا هستم!” و همچنین “میدونی .. میدونی چیو فهمیدم؟ وقتی کارها طبق نقشه پیش بره، هیچ کس وحشت‌زده نمیشه، حتی اگه اون نقشه، وحشتناک باشه… اگه فردا به مطبوعات بگم که مثلاً… به عضو یه گروه خیابونی شلیک میشه، یا یه کامیون سرباز منفجر میشه…هیچ‌کس وحشت نمیکنه، چون همه‌اش جزو نقشه است… اما وقتی بگم که یه شهردار کوچولوی پیر خواهد مُرد! خب همه عقل شون رو از دست میدن” و قشنگ‌ترین دیالوگی که از زبان وی در فیلم شوالیه تاریکی شنیدم این بود”اگه در کاری تخصص داری اون کارو مجانی انجام نده.”نکته جالب در مورد این شخصیت دعوایی که بین سه نفر برای خلق این شخصیت اتفاق افتاده بود. جری رابینسون طرح اولیه را در ذهن باب انداخت ولی تا لحظه مرگش بر این باور بود که او جوکر را خلق کرده است! از طرفی فینگر نویسندگی این شخصیت را بر عهده داشت و طراحی عمق شخصیتی جوکر نیز بر عهده باب بود. هرکدام خلاصه با توجه به لایه‌ای شدن این شخصیت و محبوبیتش در سایت‌ها و مجلات مثلاً IGN و یا wizard سعی داشتند این شخصیت را به نام خود بزنند. به‌هرحال هر کجا نامی از شخصیت آنتاگونیست به میان آید نام جوکر حتماً در بین ۳۰ شخصیت خواهد بود و این کم نخواهد بود! جری رابینسون می‌گفت:” در اولین دیدارمان، وقتی من نقاشی که کشیده بودم را نشان دادم، بیل گفت که من را یاد کنراد ویدت در فیلم “مردی که می‌خندد” می‌اندازد. این اولین اشاره به این فیلم بود. باب کین و بیل فینگر هم می‌توانند آن را طراحی کرده باشند؛ همه‌ی ما نقشی در آن داشتیم اما طرح اولیه از من بود. بیل فیلم‌نامه را بر اساس آنچه من گفتم نوشت و بر اساس دید پرسونای من داستان اول شکل گرفت. بیل فیلم‌نامه را نوشت پس همکار-خالق محسوب می‌شود و من‌باب هم‌کاره‌ای تصویرسازی را انجام دادیم پس باب هم همکار بود نه خالق!” یا مثلاً باب کین هم گفته بود:” بیل فینگر و من جوکر را خلق کردیم. بیل نویسنده بود. جری رابینسون هم با تعدادی کارت بازی جوکر پیش من آمد. آنجا بود که این شخصیت برایم روشن شد. جوکر شبیه کنراد ویدت بود- میدانید، همان بازیگر فیلم “مردی که می‌خندد [محصول سال ۱۹۲۸ بر اساس رمان مشهور ویکتور هوگو].” بیل فینگر که کتابی با تصویری از کنراد ویدت داشت به من گفت: اینم از جوکر!. جری رابینسون تقریباً هیچ کاری با این ماجرا نداشت و تنها کاری که کرد همان کارت‌های بازی بود، اما تا وقتی‌که مرد همه‌جا گفت که او جوکر را خلق کرده است. ما از آن کارت‌ها فقط در چندتا از شماره‌های کمیک استفاده کردیم.”

کی آمد و کی رفت . . .

این نوع شخصیت‌های داستانی و کمیک بوکی معمولاً یکپارچگی زندگینامه‌ای ندارند و خلاصه با اطلاعاتی جسته‌گریخته می‌شود به زندگی آنان پی برد. مرگ او در شهر آرکام (بازی) که جسدش بر روی دستان بتمن حمل شد و یا اسیر شدنش و…اما اینکه حالا او چه سالی دقیقا خلق شد و یا چه سالی دقیقا مرد یا خواهد مرد خیلی مهم نیست, آنچه اهمیت دارد عمق شخصیتی و تاروپود اخلاقی و آرمانی اوست. اینکه او نیز یک شخصیت معمولی بوده است و به دلیل مرگ نابهنگام همسرش به این جوکر سادیسمی و روانی و جانی تبدیل شده است. چیزی شبیه شخصیت اصلی فیلم اره که با از دست دادن بچه در راهش در رحم همسرش دست به جنایاتی وحشتناک می‌زد! در بازی جوکر مرده است و در داستان‌های کمیکی جوکر در تیمارستان حضور دارد. بتمن در مورد جنایات او می‌گوید که تنها با عقل خودش جور درمیاید!

به دور از ریا و تظاهر

گاهی اوقات فارغ از بد بودن آدم‌ها یا خوب بودنشان، کافیست به عمق این مسئله پی ببریم که آیا این شخصیت‌ها خودشان هستند یا نه جلوه‌ای از دیگران‌اند! آیا تقلید می‌کنند یا نقش بازی می‌کنند یا واقعاً خصلتشان این‌گونه است! مطمئناً شده است بارها با بدمنهایی در داستان‌ها, فیلم‌ها و بازی‌ها و انیمیشن‌ها طرف شده‌اید که این‌قدر محبوب و تو دل برو هستند که قهرمان داستان هیچ حرفی در برابرشان ندارد! دلیلش خیلی روشن و واضح است. شخصیت منفی چون جوکر، نقش بازی نمی‌کند. مسخره‌بازی او، ایده آل‌های او و همین‌طور رفتار نشات گرفته از ذهن هوشمند و درعین‌حال مریض او تنها و تنها برای خودش است. تقلید نمی‌کند، ظاهر سازی نیست. او باورش این است زندگی خوب و بد را با هم دارد. خوبی بدون بدی کامل نیست و هیچ قهرمانی بدون وجود افرادی چون جوکر پیروز نیست, محبوب و مشهور نیست و این همان زمانی بود که بتمن مکمل شخصیتی خویش یعنی جوکر را در نسخه شهر آرکام روی دستانش می‌گیرد و در خود فرو می‌رود. وقتی‌که بتمن می‌گوید من نمی‌خواستم تو را بکشم و جوکر می‌گوید حتماً شوخی می‌کنی! او تمام زندگی را شوخی پنداشت و تمام شرارت‌ها و شیطنت‌های وی از روی حس جنون آمیخته با آرمان‌های بلندش بود که شاید واقعاً تنها با عقل خودش جور درمیامد. در نظر من و در نظر خیلی‌ها جوکر بدی بود که خیلی زیبا در اذهان و قلب‌ها نشست و حرفش را زد چراکه او خود خودش بود و نه هیچ‌کس دیگر!

فرشید عبداله پور