صنعت بازی‌سازی در ایران | یک بازار بزرگ ولی غیرقابل دسترس
صنعت بازی‌سازی در ایران٬ جایگاه فرصت‌هاست. با توجه به تحقیقات (Digital Games Research Centre (DIREC ٬ از ۷۹ میلیون نفر جمعیت موجود در ایران٬ ۲۳ میلیون نفر به بازی می‌پردازند. ۶۴٪ از جمعیت زیر ۳۵ سال هستند٬ درصدی که صنعت بازی‌های ویدیویی همیشه آن را هدف قرار داده است. این آمار هم نمایانگر تعداد زیاد گیمرها و هم ظرفیت رشد این صنعت در این کشور است.
سازمان مربوط به بازی‌های رایانه‌ای در ایران (بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای) گزارش می‌دهد که ۶۱ میلیون نفر از ایرانیان به اینترنت دسترسی دارند و ۲۸ میلیون نفر دارای گوشی هوشمند هستند. هم‌اکنون٬ بیشتر گیمرهای ایرانی را گیمرهای موبایل تشکیل می‌دهند که باز هم این آمار نشان‌دهنده تعداد زیاد گیمرها و میزان رشد آن است.
در جولای ۲۰۱۷ اولین Tehran Game Convention برگزار شد. نحوه برگزاری طوری بود که انگار سال‌های سال است که این رویداد برپا می‌شود. با برنامه ریزی‌های دقیقی که صورت گرفته شد٬ ۲۳۰۰ شرکت‌کننده به همراه سخن‌رانانی از ۱۴ کشور مختلف که درمورد موضوعات متنوعی همچون سرورهای بازی (Ashkan Saeedi Mazdeh) ٬ گسترش جهان‌های موجود (Rayna Anderson) معنا و مفهموم‌های اخلاقی در بازی‌ها (Wolfgang Walk), و تکنیک‌های طراحی برای درک بیماری‌های ذهنی (David Baron) صحبت کردند٬ حاضر شدند. صنعت بازی در ایران به خوبی پایه‌ریزی شده است ولی پیچیدگی‌های خاص خود را نیز دارد.
اگر این‌ها را نمی‌دانید شاید به خاطر این است که صنعت بازی‌سازی در ایران از صنعت جهانی جدا افتاده است. Google Play، App Store و Steam در اینجا بازی نمی‌فروشند. بیشتر ایرانیان بازی‌های خود را از منابع درونی مثل Cafe Bazaar تهیه می‌کنند. در حقیقت بیشتر سرویس‌هایی که سازندگان بازی در نقاط مختلف جهان استفاده می‌کنند – از موتور Unity تا امکانات بانک‌های اینترنتی- در ایران غیرقابل دسترس هستند. کارت‌های اعتباری آلمانی و کانادایی من نیز در ایران کاربردی نداشتند. به همین خاطر چالش‌های سختی برای سازندگان ایرانی به وجود می‌آید و همچنین فرصت‌های زیادی. کافه بازار برای شبیه‌سازی سرویس‌های جهانی به‌وجود آمده‌اند و در ایران به موفقیت‌های زیادی رسیده‌اند. در ادامه، با مقاله «صنعت بازی‌سازی در ایران | یک بازار بزرگ ولی غیرقابل دسترس» همراه دنیای بازی باشید.
این مطلب ترجمه‌ای از گزارشی است که توسط Beri Code یکی از سخنرانان TGC در زمینه طراحی بازی٬ تهیه شده است.
جادوی بازی‌های ویدیویی
«بازی‌های ویدیوی برای من مثل جادو هستند» این جمله را یاسمن فرازان مدیر ارشد طراحی گروه Acid Green Games می‌گوید که هم‌اکنون روی بازی موبایلی به نام Live TV Tycoon کار می‌کنند. فرازان با بازی‌هایی مثل Shadow of the Colossus ،Age of Mythology ،Dungeon Keeper و The Neverhood بزرگ شده است. هدف او ساخت بازی‌های شخصی و معنادار است.
فرازان و دوستان‌اش اولین جایزه را برای نسخه آزمایشی Live TV Tycoon در سال ۲۰۱۶ در مسابقات Level Up که در ایران برای سازندگان بازی‌های رایانه‌ای برگزار می‌شود دریافت کردند. آن‌ها از آن موقع روی این بازی کار می‌کنند و در Tehran Game Convention نیز توانستند جایزه خلاقانه‌ترین بازی موبایلی را کسب کنند. نیمی از این تیم را زنان تشکیل می‌دهند.
در ادامه صحبت‌هایم با او از روندی که در ساخت بازی گذرانده است می‌گوید٬ برخی از چالش‌های فرازان به نظر آشنا می‌آید. اطرافیان او بازی‌ها را بی‌فایده و تنها برای هدر دادن زمان می‌دانند. برخی از اطرافیان وی Live TV Tycoon را که درمورد مدیریت یک استودیو تلویزیونی است٬ یک بازی جذاب می‌دانند و برخی آن را حتی به عنوان یک بازی قبول ندارند.
اما چالش‌های دیگر فرازان مشکلاتی بودند که هیچ‌وقت یک سازنده غربی با آن روبه‌رو نخواهد شد. برای دریافت نظر و بازخورد٬ او در هر مسابقه و رویدادی که بود شرکت کرد اما به دلایل تحریم‌های آمریکا٬ محدودیت‌های بانکی٬ هزینه‌های بالا سفر از ایران نتوانست در مسابقات رسمی مرتبط به بازی‌ها حضور یابد. به دلیل تحریم‌ها و مسائل بانکی٬ او حتی از Kickstarter یا دیگر کمپین‌های حمایتی هم نمی‌تواند استفاده کند؛ و اگر هم ساخت بازی به اتمام برسد، نمی‌تواند به خاطر همین دلیل‌ها بازی را در Google Play ،App Store یا Steam منتشر کند. او باید بازی را تنها در ایران منتشر کند٬ به غیر از اینکه بتواند یک ناشر جهانی پیدا کند.
صادق برومند٬ یکی از برنامه‌نویسان Acid Green Games، به این نکته اشاره کرد که وقتی می‌خواست شروع به‌کار کند٬ اینترنت محدود بود و کتاب‌های مربوط به بازی‌سازی هم نایاب. «امروزه به لطف وضعیت بهتر اینترنت و موتورهای بازی‌سازی رایگان ساخت بازی و یادگیری آن آسان‌تر شده است» چیزی که می‌گوید را در بین گروه‌های نوپا تولیدی در سراسر دنیا٬ زیاد شنیده‌ام. Unity و Unreal و اینترنت انقلابی در صنعت بازی‌سازی ایجاد کردند و باعث همه‌گیر شدن آن شدند. با این‌حال٬ شرایط در ایران پیچیده‌تر است «تقریبا تمام انجین‌ها در ایران مسدود هستند».
با اینکه اروپا در ۲۰۱۶ تحریم‌های خود را علیه ایران لغو کرد٬ اما اکثر انجین‌های بازی‌سازی در زیر مجموعه تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرند. دونالد ترامپ در جولای تحریم‌های جدیدی را وضع کرد.
بنیان‌گذاران استودیو Amytis Entertainment در تهران بازی‌سازی را از ۲۰۰۳ و به‌عنوان Amytis ٬ از سال ۲۰۱۰ میلادی شروع کرده‌اند. شوتر اول شخص Amytis به نام «خلیج عدن» در سال ۲۰۱۲ به وسیله یونیتی ساخته و عرضه شد. فرشید نادرینژاد٬ مدیر بخش ارتباطات بین‌المللی٬ و شاهین حقیق مدیرعامل استودیو به من گفتند که «افرادی که در ایران در این صنعت هستند٬ کسانی هستند که عاشق بازی‌اند. در تمام این سال‌ها با این محدودیت‌ها و موانع کنار آمده‌اند. باور دارم که روزی بازی‌های ایرانی به مارکت جهانی راه پیدا میکند».
بازی‌های ایرانی از فرهنگ ایرانی الهام می‌گیرند
مصطفی کیوانیان با تعدادی از دوستان‌اش در سال ۲۰۰۳ در شهر کاشان استودیو Anu Game را تاسیس کردند. کیوانیان بازی کردن را از بچگی بر روی کنسول‌هایی مثل Atari ،Nintendo و Sega بعدها بر روی Playstation و Xbox تجربه کرده است. بازی‌های مورد علاقه او نیز Super Mario Bros. ،God of War ،Valiant Hearts: The Great War و Inside است؛ «آن‌ها به‌طور ویژه‌ای روی زندگی‌ام به عنوان یک سازنده بازی تاثیر گذاشتند و به من الهام دادند».
چیزی که در این لیست دیده نمی‌شود، بازی‌هایی ایرانی هستند که از فرهنگ ایرانی الهام گرفته شده باشند. لیست بازی‌های مورد علاقه فرازان هم شامل بازی‌های خارجی می‌شد.
کیوانیان اشاره میکند که تمدن کهن و تاریخی ایران خانه اقوام مختلف با فرهنگ‌های غنی و قدیمی برای سالیان زیادی بوده است. به گفته او ایرانیان هزاران یا حتی میلیون‌ها ایده برای ساخت بازی براساس فرهنگ و تاریخ این کشور دارند. همین دیدگاه باعث شد که Anu Game Studio بازی Grandam Overdrive را بسازد. تریلری از این بازی را می‌توانید از این لینک مشاهده نمایید:
Grandam Overdrive یک عنوان دوبعدی پلتفرمر در سبک بازی‌های غربی پلتفرمر مثل Rayman Legends است اما الهام گرفته شده از یک فولکلور (Folklore) ایرانی (فرهنگ عامی که میان مردم جریان دارد: داستان‌ها، افسانه‌ها، مَثَل‌ها و…). قهرمان بازی یک مادربزرگ پیر است و داستان آن درمورد نجات دادن بچه‌هایش است از دست گرگ‌ها. در Tehran Game Convention عنوان Grandam Overdrive جایزه بهترین بازی PC را برای خود کرد. بازی کامل است و استودیو Anu Game می‌خواهد که آن را عرضه جهانی کند.
استودیو Amytis روال خود را در ساخت بازی تیراندازی دنبال می‌کنند و در حال ساخت عنوانی جدید به نام Infinity Soldiers (سربازان بی‌نهایت) هستند. داستان بازی در جنگ بین ایران و عراق اتفاق می‌افتد که صحنه‌های نبرد همراه با فلش‌بک‌هایی از شخصی به نام «هادی» است که در زمان حال زندگی میکند و بر اثر جنگ دچار PTSD ( استرس و تشنج‌های ذهنی) شده است.
نادرینژاد و حقیقی هر دو اهمیت زیادی به نقش سربازها در جنگ را می‌دهند. «خیلی از افراد برای کشورشان از خودگذشتگی کرده‌اند و همچنان با مشکلات ذهنی و جسمی جنگ مبارزه می‌کنند. ما تلاش می‌کنیم که با این بازی کمی به زندگی این افراد بپردازیم».
وقتی تیم Amytis در حال تحقیق بر روی علایم PTSD ٬ تاثیرات و درمان‌های آن بودند٬ دریافتند که درمانی وجود دارد که با واقعیت مجازی کار میکند. Amytis یکی از پیشگامان استفاده از تکنولوژی VR در ایران به حساب می‌آیند و هم‌اکنون نه تنها بر روی Infinity Soldiers برای شناخت جامعه از PTSD کار می‌کنند٬ بلکه یک پروژه VR برای درمان PTSD را نیز مدیریت می‌کنند.
باز شدن درهای جهانی
مهدی بهرامی یکی از بازی‌سازان مستقل است که در اصفهان زندگی میکند و روی بازی خود «انگاره »کار میکند٬ که در پایان امسال عرضه خواهد شد. «انگاره» عنوانی درمورد الگوهای هندسی خاورمیانه و معماری آن است. بازی شامل قواعد ریاضی و در کل ایده‌های جالبی که در دنیای ما هستند٬ می‌شود. سه عدد از بازی‌های بهرامی توسط IGF انتخاب شده‌اند که شامل انگاره نیز می‌شود.
اگر زمانی که بچه بودم بازی‌های بهرامی را تجربه کرده بودم٬ مطمئنا در لیست بهترین بازی‌های من قرار می‌گرفتند.
بهرامی چند سالی را در آمستردام زندگی کرده است ولی در نهایت شهر اصفهان را برای ادامه زندگی و ساخت بازی انتخاب کرد. موانع زیادی برای یک سازنده بازی در ایران وجود دارد اما کارکردن به عنوان یک بازی‌ساز مستقل به صورت مهاجر از خاورمیانه در یک کشور غربی سختی‌های بدتری را دارد.
«در ایران لازم نیست نگران این‌ها باشم. من اینجا سالم‌تر زندگی میکنم و راحت‌ترم و باور دارم که این شرایط به بازی ساختن من کمک میکند» زمانی که بهرامی در هلند بود با سازندگان درون ایران همکاری می‌کرد٬ ممکن است در آینده او در ایران با سازندگان درون هلند همکاری کند. تریلری از بازی سربازان بی‌نهایت را می‌توانید از طریق این لینک تماشا کنید:
سازندگان در ایران به چه چیزی برای موفقیت نیاز دارند؟ سازندگان بازی در همه جا به ابزار و به دانش استفاده از این ابزار نیاز دارند و همچنین باید به مشتری‌ها دسترسی داشته باشند؛ و برای همکاری برون مرزی٬ نیاز به یک اینترنت قابل اطمینان و دسترسی به سیستم‌های بانکی بین‌المللی دارند.
در کشورهایی که بخش‌هایی از اینترنت سانسور یا مسدود می‌شود، می‌توان با کمی ابتکار عمل و استفاده از V*P*N این مشکل را حل کرد. سرعت‌اش پایین است ولی امکان‌پذیر. فرازان توضیح داد که راه‌هایی برای مسایل بانکی نیز وجود دارد٬ مثل استفاده از یک سرویس به عنوان شخص واسطه که باعث ارتباط با بانک‌های بین‌المللی می‌شود؛ با اینکه باز هم کمی گران است٬ ولی کارآمد است.
اما تنها پیدا کردن راه برای تبادل اطلاعات و مسائل مالی کافی نیستند. سازندگان باید از ابزار مختلف استفاده کنند و آن چیزی را که ساخته‌اند را منتشر کنند. تحریم‌ها به نظر در اجرا مبهم می‌رسند، شرکت‌های مختلف در نحوه اجرا تحریم‌ها روش‌های متفاوتی را به کار می‌برند. در Google Play تا زمانی که برنامه‌های ایرانی از تراکنش‌های مالی استفاده نکنند٬ اجازه نشر روی این سیستم را دارند ولی به تازگی Apple تمام برنامه‌های ایرانی را از فروشگاه خود حذف کرد.
این عدم شفافیت و خودسری شرکت‌ها باعث شده است که ایرانیان در اینکه چه امکاناتی در اختیار دارند یا ندارند گیج بشوند و نتوانند تصمیم بگیرند. اگر ایرانیان برنامه‌های خود را به‌وسیله ناشران خارجی منتشر کنند٬ کافی خواهد بود؟ باز مشخص نیست چون ممکن است ریسک‌شان جواب ندهد و تمام سرمایه‌شان از دست برود.
بهرامی با من برخی از موفقیت‌هایی که سازندگان ایرانی به‌وسیله دسترسی داشتن به ابزار کسب کرده‌اند را با من به اشتراک گذاشت. یونیتی یک پروژه به نام «یونیتی بدون مرز» راه‌اندازی کرد که در گذشته از سازندگان کشور‌های ممنوعه و تحریم شده از جمله ایران حمایت می‌کرد؛ اما با این حال همچنان وب‌سایت و موتور آن در ایران غیرقابل دسترس بود. بهرامی بارها در توییتر به این نکته اشاره کرد که در نهایت یونیتی به ایرانیان اجازه داد تا به موتور رایگان‌شان دسترسی پیدا کنند، اما همچنان ایرانیان به‌طور رسمی به وب‌سایت و اسناد یونیتی دسترسی ندارند. من این را زمانی فهمیدم که خواستم روی بازی خود با موتور یونیتی کار کنم. شرایط با تحریم‌های آمریکا در هاله‌ای از ابهام هستند.
با این وجود٬ بازار درون ایران بزرگ و به سرعت در حال رشد است. هزاران سازنده با استعداد و میلیون‌ها داستان برای گفتن وجود دارد. مشتاق این هستم که ببینم در سال ۲۰۱۸، Tehran Game Convention چه چیزی برای نمایش دارد.
