دنیای سینما: نقد و بررسی فیلم The Martian

ریدلی اسکات هفتادوهشت ساله از آن دسته کارگردانانی محسوب می‌شود که در کنار آثار فاخر، آثار ضعیفی را هم در پرونده خود داشته است. از آثار فاخر این کارگردان بریتانیایی تبار می‌توان به شاهکار علمی-تخیلی «بلید رانر» با نقش‌آفرینی هریسون فورد در سال ۱۹۸۲ یا فیلم فوق‌العاده محبوب «گلادیاتور» با نقش‌آفرینی راسل کرو در سال ۲۰۰۰ اشاره کرد که در نهایت دوازده نامزدی اسکار را برای او و همکارانش در آن فیلم به ارمغان آورد. اما او نیز مانند برخی کارگردانان بزرگ دچار افت شد که اوج این اتفاق در فیلم «اکسودوس: خدایان و پادشاهان» بوده که  با دریافت نقدهای منفی، حتی نتوانسته بود طرفدارانش را راضی نگه‌دارد و در نهایت نیز بفروش خوبی دست نیافت. اما پس از این شکست مشخص شد که این کارگردان کارکشته قصد دارد تا فیلمی براساس رمانی با نام مریخی که نوشته اندی ویر است را تهیه کند. در نهایت این فیلم به اکران در آمد و توانست نظرات مثبت منتقدان و سینمادوستان را بخود جلب کند که ما در این قسمت از دنیای سینما قصد داریم تا به نقد و بررسی فیلم The Martian بپردازیم. همراه دنیای بازی باشید.

فیلم داستان یک گروه شش نفره از فضانوردان را روایت می‌کند که برای بررسی مسائلی مختلف که اشاره‌ی دقیقی هم به آن‌ها نمی‌شود به مریخ می‌روند. طبق بررسی‌های صورت گرفته، در یکی از روزها طوفانی در راه است اما قدرت طوفان از آن چیزی که اعضا گروه انتظارش را دارند، بیشتر است، بنابراین تصمیم می‌گیرند بسرعت سوار بر سفینه مریخ را ترک کنند اما در بین راه سکونت‌گاه و سفینه ناگهان شی به یکی از اعضا گروه با نام مارک واتنی (مت دیمون) برخورد می‌کند و اعضا گروه که در شرایط سختی قرار دارند و فکر می‌کنند که او دیگر مرده است، سیاه‌ی سرخ را بدون او ترک می‌کنند؛ اما در عین ناباوری مارک زنده است که فیلم روایت‌گر تلاش وی برای بقاست.

داستان فیلم که درباره بقا و تلاش انسان برای زنده ماندن است، یکی از ایده‌های جذاب سینما محسوب می‌شود که فیلم‌های بزرگی نیز در این ژانر مانند «جاذبه» ساخته شده‌اند که این فیلم نیز همانند مریخی پیرامون تلاش یک فضانورد تنها برای بقا در فضاست که همین مسئله باعث شده تا بسیاری به مقایسه این دو اثر بپردازند. مریخی در بخش‌های اولیه بسیار جذاب و اضطراب آور آغاز شده می‌شود اما پس از آن عملاً هیچ چیزی در انتظار شما نیست؛ هیچ اتفاقی که بتواند در طول دو ساعت و نیم فیلم شما را به آن امیدوار کند، وجود ندارد، هر اتفاقی که رخ داده و مشکلی را بوجود می‌آورد، یا خود شخصیت اصلی داستان با کمک هوش سرشارش و یا شخصیتی جدید وارد داستان شده و آن را حل ‌می‌کند. فیلم روند بسیار کندی دارد که شما را از ادامه تماشا فیلم بازمی‌دارد، اما نقدهای مثبت منتقدان و البته سینمادوستان همچنان شما را امیدوار نگه می‌دارند که ممکن است در بخش‌های جلوتر شاهد اتفاق خاص و غیرمنتظره‌ای باشید؛ اما با گذشت زمان امید شما را برای لمس دوباره‌ی هیجان و اضطراب کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود. همچنین در فیلم یک رابطه عاشقانه نیز وجود دارد که هیچ پرداختی به آن نمی‌شود و اصلاً تا بخش‌های پایانی متوجه چنین رابطه‌ای نمی‌شوید. اما شرایط فیلم‌نامه و البته داستان زمانی بدتر می‌شود که عملاً شخصیت‌پردازی وجود ندارد، شخصیت مارک واتنی پس از اینکه متوجه می‌شود که توسط اعضا گروهش در یک سیاره ناشناخته رها شده کاملاً عادی و بدون کوچک‌ترین عصبانیتی از آن‌ها می‌رود بسمت پناهگاه و شروع می‌کند به برنامه‌ریزی برای زنده ماندن و هیچ کس را نیز مقصر نمی‌داند و کاملاً به آن‌ها که او را رها کردند، حق می‌دهد. عملاً در طول فیلم شما ناامیدی را در چهره او نمی‌بینید، انگار نه انگار که او قرار است برای مدتی طولانی آن هم در یک سیاره‌ی سرخ‌رنگ تنها باشد، او کاملاً خوشحال، سرزنده و امیدوار به آینده تلاش می‌کند تا زنده بماند بدون آنکه کوچک‌ترین ناامیدی در او رخنه کند، شاید نویسنده سعی داشته تا با اینکار نمادی از امید به زندگی را برای مخاطبان در فیلمش ایجاد کند اما کاملاً ناموفق است؛ زیرا چنین شخصیت و رفتاری آن هم در این وضعیت به‌هیچ‌وجه عقلانی و قابل‌باور برای مخاطب نیست. همچنین داستان برخلاف رمانی که توسط آقای ویر نوشته شده، بر روی شخصیت‌پردازی هیچ تمرکزی ندارد که متاسفانه این مشکل برای تمامی شخصیت‌های فیلم حتی شخصیت اصلی صدق می‌کند. شما قرار است در اکثر مواقع همراه با شخصیتی تنها باشید که همین اتفاق فرصت خوبی را به نویسنده می‌دهد تا شخصیت مارک واتنی را بیش از پیش به مخاطب بشناساند؛ اما شما در طول مدت فیلم هیچ شناختی از او پیدا نمی‎کنید، اینکه چرا چنین شغلی را انتخاب کرده یا اگر او واقعاً چنین انسان امیدوار و خوش‌بینی است که در چنین شرایط بحرانی از همان اول با آن کنار می‌آید، چگونه توانسته به چنین توانایی‌های روحی دست یابد. اعضا گروه نیز تصمیم‎‌گیریشان برای بازگشت به‌هیچ‌وجه عقلانی نیست؛ زیرا همگی بدون کوچک‌ترین مخالفتی می‌پذیرند که در حدود پانصد روز دیگر در فضای دور از خانواده خود قرار داشته باشند تا بتوانند دوست‌شان را که تنها در سیاه سرخ باقی مانده را بازگردانند که در این راه مشکلات فراوانی از جمله مرگ پیش روی آن‌ها خواهد بود که چنین تصمیمی از سوی آن‌ها کمی عجیب بنظر می‌رسد؛ زیرا خود مارک واتنی نیز به آن‌ها می‌گوید که شرایط او تقصیر آن‌ها نیست. نویسنده می‌توانست حداقل یکی از شخصیت‌ها را مخالف با چنین تصمیمی نشان داده که بدین صورت کشمکش‌های او و دیگر اعضا گروه می‌توانست جذابیت داستان را دوچندان کند که متاسفانه چنین اتفاقی را شاهد نیستیم. دیگر شخصیت‌های داستان نیز از چنین مشکلاتی برخوردار هستند که شاید مهم‌ترین آن‌ها رئیس سازمان ناسا، تدی ساندرز، باشد که در بخش‌های آغازین تصمیمات او بگونه‌ای هستند که احساس می‌کنید او علاقه‌ای برای بازگشت مارک ندارد اما تصمیمات بخش‌های پایانی او در تناقض با آن تصمیمات اولیه هستند. حال این مشکلات را در کنار پایان بندی ساده که همه چیز بخوبی و خوشی تموم می‌شود، بگذارید تا پی ببرید در این فیلم چه چیزی انتظار شما را می‌کشد.

نقش‌آفرینی بازیگران در این بین یکی از بخش‌هایی است که واقعاً باید گفت از نقاط قوت فیلم محسوب می‌شود. برخلاف اینکه شخصیت‌پردازی خوبی برای شخصیت مارک واتنی وجود ندارد که همین مسئله می‌تواند روی نقش‌آفرینی دیمون تاثیر بگذارد، او بسیار خوب توانسته از پس نقشش در انتقال حس امیدواری در تک‌تک صحنات فیلم برآید، البته آن‌طور که منتقدان به تعریف از نقش‌آفرینی او پرداختند، نیست اما در مقایسه با دیگر بخش‌های فیلم از نقاط قوت آن محسوب می‌شود. این مسئله برای دیگر بازیگران فیلم نیز صدق می‌کند؛ برای مثال در یکی از سکانس‌های پایانی فیلم که اعضا گروه در حال نجات مارک هستند، بخوبی می‌توانید اضطراب و فشار روانی را بر چهره بازیگران ببینید. در مجموع بازیگران فیلم در آن حد که به آن‌ها نیاز داشته، عمل کرده‌اند.

در قرن بیست و یک قرار داریم و همین مسئله نیز می‌تواند تضمین‌کننده جلوه‌های ویژه فوق العاده برای یک فیلم آن هم در این سطح باشد. خوشبختانه جلوه‌های ویژه فیلم عالی کار شده‌اند و مشکلی در آن‌ها وجود ندارد؛ اما همانند فیلم جاذبه منتظر خلق تصاویر فوق‌العاده زیبا در آن نباشید، در حالیکه کارگردان می‌توانست با قرار دادن چنین تصاویری جذابیت فیلم را دوچندان کند اما مانور خاصی بر روی این قصیه داده نمی‌شود. همان‌طور که در بالا هم ذکر کردم، فیلم تنها در مدت کوتاهی می‌تواند هیجان و اضطراب را که لازمه چنین فیلم‌هایی هستند را به مخاطب القا کنند که این مسئله نیز به لطف جلوه‌های ویژه و البته کارگردانی ریدلی اسکات اتفاق افتاده است.

در مجموع فیلم مریخی اگر بخواهد با اثر قبلی ریدلی اسکات یعنی اکسودوس: خدایان و پادشاهان مقایسه شود، یک فیلم قابل‌قبول مخصوصاً برای طرفدارانش محسوب می‌شود، اما اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، مریخی فیلمی با روایتی کند و کسالت آور است که مشکلات بسیار زیاد فیلم‌نامه ضربه بزرگی به آن زده است، بطوری که جلوه‌های ویژه و نقش آفرینی بازیگران، مخصوصاً مت دیمون هم نمی‌تواند فیلم را سراپا نگه دارد.