بررسی فیلم Tenet – هر آنچه نیاز است از فیلم تنت بدانید

فیلم tenet نه تنها یکی از ضعیفترین فیلم‌های کارنامه‌ی کارگردان انگلیسی محبوب هالیوود، یعنی کریستوفر نولان، بلکه بدون شک تکراری‌ترین فیلم وی نیز است. Tenet و فیلم خیلی خوب ده سال پیش نولان، یعنی «تلقین»(Inception) را می‌توان دو روایت از یک داستان به حساب آورد. حتی مدت زمان هر دو فیلم نیز با یک دیگر برابر است. در تلقین تقریبا از میانه‌ی فیلم ورود به جهان رویاها آغاز می‌شود و در Tenet تقریبا از میانه‌ی فیلم، بازگشت در جریان زمان. و قص علی هذا از این مشابهات و تطبیقات… . در ادامه با نقد و بررسی فیلم تنت دنیای بازی را همراهی کنید.

بررسی فیلم Tenet – هر آنچه نیاز است از فیلم تنت بدانید

نقد و بررسی فیلم Tenet

نقد و بررسی فیلم تنت به قلم مهدی هفته خانک

هضم این حجم از تکراری بودن فیلم tenet (انگاشته) کریستوفر نولان زمانی دشوارتر می‌شود که به یاد بیاوریم که نولان در فیلم پیشینش، یعنی «دانکرک»(Dunkirk-2017) تا حد قابل توجه و قابل قبولی موفق شده بود در حرکتی غیرمنتظره رویکرد جدیدی را در سینماتوگرافی خود تعریف کند و برای اولین بار پس از نخستین فیلم خود (Following-1998) دوباره به سینمای اکسپریمنتال نزدیک شده بود.

شاید در پاسخ بگویید که تقریبا تمام داستان‌های نوشته شده به دست بشر، درواقع بازخوانی کهن‌الگوهایی محدود است، چه برسد به دو فیلم از یک کارگردان. اتفاقا این حرف کاملا درست است، و در مورد کارگردان مورد بحث ما، کهن‌الگوی وی بدون شک «زمان» است. زمان، مفهومی که در ادبیات کلاسیک همواره بدیهی است و تازه در ادبیات مدرن و پست‌مدرن (تقریبا از قرن نوزدهم به بعد) بود که این مفهوم دستمایه‌ی نویسندگان نوین شد.

حال بیایید پیش از بررسی فیلم Tenet نگاهی به کارنامه‌ی نولان بیاندازیم. اواخر دهه‌ی نود و اوایل قرن بیست و یکم، هالیوود بر تمام سینمای جهان یکه‌تازی می‌کرد. سینمای هنری اروپا با از دست دادن بزرگان خود، یکی پس از دیگری، از پا در آمده بود. در این میان هالیوود به اشتباه رویکردی داشت که به عنوان سینمای جریان اصلی تمام جهان، این وظیفه‌ی اوست که سنت هنری اساتید پیشین هنر هفتم را ادامه دهد.
در این زمان بود که برادران نولان شروع به درخشش کردند و با ترکیب مفهوم جسورانه‌ی زمان با تخیلات و تفکرات نسبتا جدیدشان، یکی پس از دیگری پیرنگ‌هایی را آماده‌ی نمایش روی پرده‌ی نقره‌ای کردند که در عین جذاب و عامه‌پسند بودنشان، از غنای خوبی برخوردار بودند، دقیقا همان چیزی که هالیوود نیاز داشت. بدین ترتیب بود که کریستوفر نولان (اگر نگوییم معروفترین) به یکی از بزرگترین و معروفترین کارگردانان قرن بیست و یکم تبدیل شد.

با این حال، با وجود این که مفهوم زمان تقریبا همیشه عاملی حیاتی در فیلم‌های نولان بوده است، اما تا به حال وی موفق شده بود تا با خلاقیت، در هر فیلم خود جلوه‌ی جدیدی از زمان را ارائه دهد؛ چه تبلور خود مفهوم زمان در فیلم، چه زمان و مکان به عنوان دو مورد از اصول روایی و چه زمان روایت، یعنی مدت زمان فیلم.
برای مثال، در تلقین زمان در رویا مطرح بود. در Interstellar مفهوم زمان در تعامل با نظریه‌ی نسبیت و در فیلم tenet، مفهوم زمان در نظریات فیزیک کوانتوم. حال این که در فیلم‌هایی مثل دانکرک شاهد رویکردی واقع‌گرایانه‌تر نسبت به زمان بودیم. حال احتمالا این سوال مطرح می‌شود که خب عیب کار کجاست؟ می‌بینیم که مفهوم زمان در فیلم Tenet تکراری نیست، پس چرا Tenet و تلقین را دو روایت از یک داستان نام نهادم؟

اگر خاطرتان باشد در دو بند پیش سه جلوه از زمان را در فیلم‌های نولان بیان کردم: خود مفهوم زمان در روایت، زمان و مکان به عنوان اصول روایی، و مدت زمان فیلم. خب، شاید Tenet در مورد اول فیلمی تکراری نباشد، ولی در دو مورد دیگر آشکارا وام‌دار تلقین است. در هر دو فیلم شاهد حضور در شهرهای مختلف و بازی با مفهوم زمان هستیم (مورد دوم). از طرفی تطابق پلات این دو فیلم از نظر مدت زمان، مقدمه و وقایع نیمه‌ی روایت را هم در اوایل این مطلب به اختصار بیان و بررسی کردیم (مورد سوم). می‌بینید که Tenet نسبت به تلقین هر چند در ظاهر متفاوت می‌نماید، ولی نمی‌تواند باطن یکسان خود را پنهان کند.
گفته شده که پیش از این که کریستوفر نولان نوشتن فیلم‌نامه‌ی Tenet را در ۲۰۱۷ آغاز کند، بیش از یک دهه به آن فکر می‌کرده، یعنی درست در اوج دورانی که درگیر نوشتن و ساخت تلقین بوده. چه بسیار ایده‌هایی که به ذهن هنرمندان خطور می‌کنند و هرگز رنگ شکوفایی را به خود نمی‌بینند. حال چه چیزی باعث شده که نولان فیلمی که حتی در فرم خود استقلال ندارد را تولید کند؟

شاید قصد داشته تا از شر یک ایده‌ی قدیمی خلاص شود، شاید هم برادران وارنر یک پلات پیچیده از وی طلب می‌کرده. در هر صورت، بزرگترین مشکل فیلم Tenet بدون شک تکراری بودن و خلاقیت اندک آن است. بعدها از Tenet به عنوان شروع افول نولان، یا نقطه‌ی نه چندان درخشانی در کارنامه‌ی او یاد خواهند کرد.

نقد و بررسی فیلم تنت همین جا به پایان می‌رسید، اگر فیلم تنت یک کپی‌برداری بی نقص از تلقین بود؛ اما متاسفانه Tenet بی نقص نیست. به جای این که به تفصیل فیلم بپردازم و در انتها جمع‌بندی کنیم، اجازه دهید نقاط قوت و ضعف اثر را همین جا بیان کنم. فیلم‌برداری Tenet خوب است. معمولا حتی در شلوغترین پلان‌ها با قاب‌هایی با ثبات طرف هستیم. از طرفی اما دوربین روی دست نیز در مواقع جاسوسی، که از قضا یکی از تم‌های فیلم نیز است، به کار گرفته شده و عملکرد خوبی دارد.

فارق از این که دوربین کلاسیک باشد یا روی دست، من نمی‌دانم وسواس نولان در فیلم‌برداری تمام فیلم تنت روی فیلم‌های مکانیکی و اجتناب از استفاده از جلوه‌های ویژه را چه بنامم؟ اسراف یا ایده‌آلیسم هنری؟… به هر حال این وسواس هر چه که نام دارد، یک هواپیمای مسافربری و ده‌ها انفجار و تخریب روی دست برادران وارنر خرج گذاشت.

از طرفی با توجه به شکست فیلم tenet در باکس‌ آفیس به دلیل همه‌گیری کووید-۱۹، تهیه‌کنندگان بدون شک از این همه پر و بال دادن به نولان پشیمان هستند. به هر حال، در نتیجه این فیلم‌برداری‌های دیوانه‌وار و تکنیک‌های مختلفی که برای مفهوم زمان در فیلم‌برداری به کارگرفته شده (نظیر معکوس کردن فیلم) منجر به تدوینی شده که هوش از سر آدم می‌پراند. با این که انتخاب بازیگران کمی حاشیه برانگیز است، اما بازی آن‌ها نیز خوب است؛ یا بهتر است بگوییم که کارگردان به خوبی از بازیگران بازی گرفته است.

پیشتر گفتم که مهمترین ایراد فیلم تنت را کپی بودنش از روی تلقین می‌دانم، اما این ایراد یک ایراد فرامتنی و معطوف به کارنامه‌ی کریستوفر نولان است. اما همان طور که گفتم، فیلم تنت یک کپی بی نقص نیست، پس مشکلات آن چیستند؟ دیالوگ‌زدگی، عدم شخصیت‌پردازی و نوعی محافظه‌کاری که منجر به عدم عمق یافتن اشارات علمی تخیلی فیلم می‌شود.
همان طور که می‌بینید، مشکلات فیلم مشکلاتی روایی هستند که بار دیگر بر ضعف فیلم‌نامه تاکید می‌کنند. در ادامه به طور مفصل به توضیح این مشکلات می‌پردازم و هر جا که لازم شود، از فیلم‌نامه‌ی تلقین نمونه می‌آورم، چرا که به شخصه تلقین را یکی از بهترین فیلم‌های سینمایی قرن بیست و یکم، تا به این جای کار می‌دانم و البته دیگر نیازی نیست که به شباهتش با Tenet بپردازم، چرا که تا به این جا به طور مفصل در این مورد صحبت شد.

فیلم Tenet به مفاهیم علمی پادماده و سفر در زمان متوصل می‌شود. طبق نظریه‌ای در فیزیک کوانتوم، پوزیترون (پادالکترون) همان الکترون است که در سیر زمانی مخالفی حرکت می‌کند. فیلم این نظریه را مبنای خود قرار می‌دهد و پلات سفر در زمانش را بدین طریق می‌چیند. بررسی فیلم Tenet نشان می‌دهد که این فیلم از نظر علمی به قدری سنگین است که فرصت پرداخت‌های دراماتیک را از شخصیت‌هایش می‌دزدد.

البته که پرداخت علمی سنگین به خودی خود نقطه‌ی ضعفی به حساب نمی‌آید، اما در نتیجه آن، در فیلم Tenet دو مشکل پیش می‌آید. نخست آن که فیلم عملا از سطح سرگرمی فراتر می‌رود و به یک کلاس درس فیزیک کوانتوم تبدیل می‌شود، در نتیجه اگر کسی چیزی از فیزیک کوانتوم و ذرات زیر اتمی نداند، و در طول فیلم هم از تدریس نولان چیزی نفهمد، در فهم فیلم لنگ خواهد زد.

شاید بپرسید که چطور انتظار دارم که فردی پیش‌زمینه‌های علمی یک اثر علمی تخیلی را نمی‌داند و در عین حال بتواند با اثر ارتباط بگیرد؟ این دیگر هنر داستان (فیلم) و درامای آن است. باید توجه داشته باشیم که نولان پیش از این چنین کاری را انجام داده بود. سکانس معروف چک کردن پیام‌های تصویری بعد از بازگشت از سیاره‌ی پر جرم در فیلم Interstellar را به یاد بیاورید. آیا مخاطبی که چیزی از نسبیت و تاثیر جرم اجسام کیهانی بر گذر زمان نمی‌داند، نمی‌تواند حزن موجود در آن سکانس را درک کند؟

اما مشکل دوم که از مشکل اول نشات می‌گیرد و تاکید به‌سزایی بر خام بودن فیلم‌نامه دارد، مشکل دیالوگ‌زدگی فیلم است. فیلم در تلاش است تا تمام ساختار علمی خود را تنها با چند دیالوگ به مخاطب عرضه کند، گویی فیلم‌ساز عجله دارد که هر چه سریعتر به سکانس‌های اکشن خود برسد. به یاد بیاوریم که تلقین چگونه مخاطب را با ساختار روایی خود آشنا می‌کرد، به تدریج و در طول جمع کردن تیمی که قصد داشت ماموریت تلقین را در نیمه‌ی دوم فیلم انجام دهد. یعنی بدون این که از متن خارج شود، درس بدهد یا تمام اطلاعات را یک دفعه روی سر مخاطبش بریزد.

مشکل بعدی عدم شکل‌گیری شخصیت‌های فیلم تنت است. از قهرمان فیلم شروع می‌کنیم، یک مامور بی نام و نشان که ظاهرا برای CIA کار می‌کند. قهرمان هیچ پیش‌زمینه‌ی داستانی ندارد، هیچ ویژگی شخصیتی خاصی ندارد و انگیزه‌ی کلیشه‌ای نجات جهان وی را به تنهایی به یک ماموریت می‌فرستد؛ به معنای واقعی کلمه، یک تیپ. تیپی که نه سیاه‌پوست بودنش، نه محیا بودن هر چه که لازم دارد، و نه معشوقه‌ای (؟) که در میانه‌ی داستان پیدا می‌کند نمی‌توانند وی را به شخصیت تبدیل کنند.

در تلقین اما از همان ابتدا در چندین پلان رازآلود کودکان قهرمان را می‌بینیم، صدای آن‌ها را می‌شنویم و قبل از این که خیلی دیر شود، با پیش‌زمینه‌ی داستانی قهرمان تا آن جا که نیاز است آشنا می‌شویم. در نتیجه مخاطب انگیزه‌ی قهرمان را درک می‌کند، با وی همزادپنداری کرده و شخصیت شکل می‌گیرد. در حالی که در فیلم Tenet هیچ یک از این اتفاقات نمی‌افتد.

با بررسی فیلم Tenet چنین به نظر می‌رسد که مضحکانه سعی دارد تا معشوقه‌ای را در فیلم بگنجاند تا شاید انگیزه‌ی قهرمان شود. اما حقیقتا معلوم نیست قهرمان پس از یکی دو بار دیدن او چه اتفاقی برایش می‌افتد؛ آیا دل به او می‌بازد؟ یا صرفا از روی شفقت (چرا که وی، همسر آنتاگونیست و تحت ظلم است) به او کمک می‌کند؟ به یاد بیاورید لایه‌های مختلفی را که کاب (قهرمان فیلم تلقین) برای نگه داشتن مال (همسر مرده‌اش) در ذهن خود ساخته بود… .

مشکل شخصیت‌ها گریبان ضد قهرمان فیلم تنت را هم می‌گیرد. اگر سه گانه‌ی بتمن را در نظر نگیریم، این نخستین باری است که در فیلم‌های نولان شاهد حضور یک آنتاگونیست جامع در هیبت یک شخصیت هستیم. هر چند بازی «کنت براناگ»(Kenneth Branagh) در نقش «آندری ستور» (ضدقهرمان فیلم) خوب است، اما مشخص نبودن انگیزه‌ی وی تا اواخر فیلم، مشکلی جدی در شخصیت پردازی وی به وجود آورده است. از طرفی مشکلات پرداخت علمی تخیلی فیلم، گاهی اوقات، به خصوص در صحنه‌های اکشن میانی فیلم، شخصیت ستور را گیج کننده می‌کند.

یکی از مهمترین مشکلات پرداخت علمی تخیلی فیلم تنت، در این است که با بررسی فیلم Tenet در می‌یابیم که فیلم تنت برخی میستری‌ها را برای مخاطب مطرح می‌کند، اما هرگز به آن‌ها نمی‌پردازد. بار دیگر تلقین را به یاد بیاورید، دو مورد از این میستری‌های علمی تخیلی در فیلم‌نامه‌ی تلقین، «لیمبو» و «توتم» هستند. لیمبو، پس‌زمینه‌ی ناخودآگاه تعریف می‌شود که یکی از شخصیت‌ها اسیرش شده و سال‌های سال در آن می‌ماند. نمونه‌ی توتم نیز همان فرفره است که آن پایان‌بندی بحث‌برانگیز را سبب شد. در فیلم تنت این میستری را می‌توان در «پنجره‌ی ثبات» دید. در اولین باری که قهرمان قصد استفاده از ماشین معکوس‌کننده‌ی زمان را دارد، دیالوگی شنیده می‌شود که:

«اگر خودت را پنجره‌ی ثبات ندیدی، از ماشین استفاده نکن».

اما در طول فیلم هر بار که شخصیتی قصد استفاده از ماشین را دارد، تصویرش را در پنجره‌ی ثبات می‌بیند و در هیچ نقطه‌ی عطفی شاهد چیزی غیر از آن نیستیم. پس اگر قرار نیست از این راز در طول روایت استفاده شود، اصلا چرا مطرح شده است؟ این است آن محافظه‌کاری که منجر به عدم عمق یافتن داستان علمی تخیلی Tenet می‌شود، محافظه‌کاری‌ای که در تلقین، memento، following و… یا حتی Interstellar دیده نمی‌شد.

در باب موسیقی فیلم تنت نیز، هر چند جای خالی هانس زیمر حس می‌شود، ولی لودویگ گورانسون(Ludwig Göransson) کار خود را به خوبی انجام داده است. هر چند بر خلاف آثار زیمر که مستقل از فیلم نیز ارزش شنیدن داشتند، آلبوم موسیقی گورانسون صرفا فقط به خوبی در متن فیلم حل شده است.

فیلم tenet به معنی واقعی کلمه یک فیلم مین‌استریم (عام) است. موسیقی خیلی خوبی دارد، از نظر فنی به جرئت بی ایراد است و این که کارگردان از جلوه‌های ویژه‌ی رایانه‌ای استفاده نکرده، دلیل نمی‌شود که اکشن‌های آدرنالین‌داری نداشته باشد. اما، بر خلاف اغلب فیلم‌های پیشین نولان، در فیلم Tenet نه درامی شکل می‌گیرد، نه همزادپنداری. نه شخصیت‌پردازی درستی دارد و نه حتی پرداخت علمی تخیلی درستی. مشخص است که فیلم‌نامه‌اش در عین کپی بودن از یکی از بهترین آثار پیشین نولان، به جرئت خود ضعیفترین آن‌هاست. حال این که علت این ضعف چه بوده را باید از خود کارگردان خوش‌تیپ هالیوود پرسید.

اگر از طرفداران فیلم‌های پیشین نولان هستید، به نظر من به جای فیلم tenet بنشینید یک بار دیگر تلقین را تماشا کنید. اما اگر به فیزیک کوانتوم علاقه‌مندید یا صرفا به دنبال فیلم اکشنی به جز بلاک‌باستر‌های مارولی می‌گردید، نگاهی به فیلم تنت نولان بیاندازید.

یادداشتی بر فیلم تنت | تمام مردان کارگردان

یادداشتی بر فیلم Tenet سپهر گلمکانی

مخاطبان سینمای کریستوفر نولان به سه دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول افرادی هستند که شیفته محتوای فرامتنی و نگرش وی به فرضیه‌های اثبات نشده پیرامون پدیده‌های علمی تخیلی هستند و آثار «میان ستاره‌ای» (Interstellar) و «تلقین» (Inception) را می‌ستایند. دسته دوم شامل افرادی می‌شود که دیدگاه مبتنی بر قواعد رایج سینماتیک وی را می‌پرستند و سه‌گانه شوالیه تاریکی (Dark Knight Trilogy)، دانکرک (Dunkirk) و ممنتو (Momento) را اوج ذوق و اشتیاق تصویرسازی نولان قلمداد می‌کنند. دسته سوم به‌یقین کسانی خواهند بود که پس از تماشای فیلم Tenet (انگاشته) از سینمای نولان روی برمی‌گردانند. فیلم Tent دنباله معنوی تلقین است. موردی که شخص نولان نمی‌تواند تأثیرپذیری‌اش از آن اثر پرهیاهو را پنهان نماید ولی لحن و فرم قصه‌گویی‌اش شباهتی نزدیک به میان ستاره‌ای دارد. او دوباره در فیلم تنت به یک دانشمند شکست‌خورده فیزیک تبدیل می‌شود تا خودش را برای تثبیت فرضیه‌های شبه پیچیده پیرامون پدیده‌هایی اعم از سفر در زمان، رؤیا و پارادوکس به آب و آتش بزند. نولان تنت را همانند میان ستاره‌ای به کلاس درس فیزیک تبدیل می‌کند اما وجود مقداری آدرنالین در روایت فیلم Tenet، کلاسِ درس نولان را از روند کسالت بارش نجات می‌دهد. بسیاری از منتقدان از شخصیت‌پردازی تهی شکل پروتاگونیست خرده گرفتند و بزرگ‌ترین ایراد قصه قلمداد کردند. حتی مقایسه‌ای بین مأمور CIA (با بازی جان دیوید واشنگتن) با کاب (با بازی لئوناردو دی کاپریو در فیلم تلقین) انجام دادند و از برتری کاب در جهت همزادپنداری مخاطب با او سخن به عمل آوردند. خب این مقایسه از دید من مقایسه غلطی است؛ کاب با یک انگیزه شخصی محکوم به انجام یک مأموریت ناخواسته بود ولی پروتاگونیست بی‌نام فیلم Tenet انگیزه بین‌المللی دارد و دقیقاً همانند مأمورهای دولتی پا به انجام مأموریتی در راستای نجات دنیا می‌گذارد. هدف وی قابل‌درک است. مقیاس و هدف پروتاگونیست تنها به پایان رساندن مأموریتش است. نمونه‌هایی که در جیمزباندهای قرن بیست و یکم و در قهرمان قصه سریال مظنون (با نویسندگی جاناتان نولان) مشاهده می‌شود. آنتاگونیست (آندره ستور) تا قبل از آغاز پرده سوم برجسته‌ترین نقطه مثبت فیلم Tenet است. از زمان خلق شخصیت اقتباسی جوکر، آنتاگونیست جذابی پس از شوالیه تاریکی در آثار نولان ندیده بودم. او جذاب، کاریزماتیک و باهوش است و بازی کنت برانا به شخصیت کمک بسزایی کرده است. متأسفانه در پرده سوم، آندر ستور به محدودیت و مرگ از پیش تعیین شده محکوم می‌شود. سرنوشت وی به سرنوشت‌های کلیشه‌ای بدمن های روسی در سریال‌های دسته چندمی تلویزیون قابل قیاس است. هویته ون هویتما در خلق سکانس‌های اکشن نسبت به والی فیستر دست به شگفتی نمی‌زند و لودویگ گورانسون در نبود هانس زیمر، تنها محکوم به تقلید از پوسته موسیقی‌های متن زیمر است. با بررسی فیلم Tenet در می‌یابیم که فیلم تنت ضعیف‌ترین فیلم کریستوفر نولان نیست ولی می‌تواند آغازگر پشت کردن تعداد کثیری از طرفداران سینمای نولان باشد، جایی است که دانشمند سینما با بیان عبارت «نباید درکش کنی، باید آن را احساس کنی»، از جواب دادن به ایده‌های بسته خود شانه خالی می‌کند و مخاطب را با به نمایش گذاشتن تصاویر شکننده و شبه پس‌وپیش (Backward and Forward) به حال خود رها می‌کند.

یادداشتی بر فیلم Tenet |کار هر کس نیست خرمن کوفتن!

یادداشتی بر فیلم Tenet به قلم سعید زعفرانی

اگرچه کریستوفر نولان عادت به بخت‌آزمایی در سینما به جای خرمن کوفتن دارد، در این سال‌ها ثابت کرده که در عمل، کسی میان کس‌ها است. به ویژه در هالیوود، جایی که ظاهرا هرگز آن‌طور که باید به نولان توجه نکرده و جوایز سالانه‌اش را همواره از او دریغ کرده است. مقبولیت نولان در گیشه و نزد مخاطبین بی‌شمار فیلم‌هایش، آن‌قدر زیاد است که نه تنها او را به یکی از پول‌سازترین کارگردان‌های تاریخ سینما تبدیل کرده -در کنار امثال جیمز کامرون و اسپیلبرگ- بلکه او را فیلم به فیلم و مرحله به مرحله بلندپروازتر از پیش کرده است. روند فیلم‌سازی نولان با گرته‌برداری از فیلم «جیب‌بر» روبر برسون آغاز می‌شود، به ایده‌ای کم‌نظیر می‌رسد و بعد به هالیوود نقل مکان می‌کند. اگر آمریکا سرزمین فرصت‌ها باشد، هالیوود جایی است که رویاها به واقعیت تبدیل می‌شوند.

نولان کارگردان سینما نیست. کارگردانِ رویاهای گران قیمت خودش است. نویسنده‌ای است که برای تحقق آرزوهایی که در میان کتاب‌های ریاضی و فیزیک شکل می‌گیرند به سینما متوسل می‌شود. و به واقع چه چیزی بهتر از سینما؟ اگرچه نولان برای دست‌یابی به امکانات امروز و رسیدن به جایگاهی که فعلا در سینما دارد تلاش زیادی کرده است، اما هرگز فیلمی ساخته که او را به عنوان یک کارگردان مولف در سینما تثبیت کند؟ شاید پاسخ دقیق و درست این سوال را تاریخ مشخص کند، اما در حال، این نولان است که بر شانه‌های سینما سوار شده و از آن قدرت می‌گیرد تا به آرزوهایش برسد. اگرچه مخاطب همواره همراه نولان بوده و منتقدان هرگز از او متنفر نبوده‌اند، او تا کنون موفق نشده به سینما بیافزاید، و چیزی جز تکنیک از خود نشان نداده است. خلق موقعیت بکر سینمایی کاری نیست که نولان انجام داده باشد. همه‌ی آن‌چه در توان اوست، استفاده به هنگام و جنون‌آمیز از امکاناتی است که در اختیار سینماگران امروز است.

همین طرز استفاده است که نولان را از دیگران جدا می‌کند. کارگردان بلندپرواز و رویاپروری که با هر فیلمنامه جدیدش، فصل جدیدی در تغییرات استفاده از دوربین، صدا و حرکت را آغاز می‌کند. بیهوده نیست که با انتشار هر فیلم نولان، بحث سینمادوستان تغییر می‌کند. موضوع بحث نیز هرگز یکسان نیست. نولان برای هر فیلم خود ایده‌ای دارد، و برای هر ایده‌اش یک نگاه جدید به ابزار سینما. دوربین به مثابه راوی، بازیگر به مثابه سوژه و تدوین به مثابه ظرف روایت. همه‌ی چیزهای دیگری که در این ظرف ریخته می‌شوند، از جمله موسیقی و صدا،‌ قصه و دیالوگ و شخصیت‌ها، اجزاء شیمی فیلم هستند. بقیه مکانیک است.

این‌که فیلم جدید کریستوفر نولان یعنی فیلم Tenet فیلم خوب یا بدی است، موضوع یک بحث مفصل است. در حال حاضر نگارنده به نتیجه مشخصی در این باره نرسیده و به زودی هم نخواهد رسید. اما چند نکته مشخص است. اول این‌که فیلم، یکی دیگر از زیاده‌روی‌های نولان در بی‌تعصبی نسبت به سینما است. سینما در نظر نولان یک بازیچه است در ابعاد وسیع. نولان برای تعیین رفتار خود پشت دوربین و تعیین رفتار بازیگرانش جلوی دوربین هیچ مرز مشخصی ندارد. تقریبا به هیچ قاعده کلاسیک روایی پایبند نیست و این عدم پایبندی او را مجبور به استفاده از دیالوگ‌های تشریحی و توجیهی به جای فضاسازی و پیشبرد داستان می‌کند. قصه‌ی فیلم Tenet در طول زمان جریان دارد (و در رفت و برگشت است) اما بیشتر در عرض گسترش می‌یابد. بهتر از میان‌ستاره‌ای، که بدترین فیلم نولان است و ضعیف‌تر از دانکرک که بهترین فیلم اوست. فیلم تنت جایی میان این دو فیلم در رفت و برگشت است. همچنین مشخص است که این فیلم سرگرمی‌آفرین است و تماشای آن لذت بخش. بخشی از این لذت، ناشی از روند درک کردن قصه و کاوش در پیچیدگی‌های آن است. فیلم نولان پیچیده است،‌ به زبانی ساده. و به همین خاطر یک بار تماشای آن کافی است، اگر مقصود تنها دریافت قصه‌ی فیلم باشد. اما تصاویر فیلم هستند که مخاطب را به دوباره دیدن و چندباره دیدن ترغیب می‌کنند. نور قرمز و آبی، دیالوگ‌های معکوس، درگیری فیزیکی یک نفر با خودش در حالتِ برعکس! حرکت خلافِ جهت قراردادی زمان. این تصاویر ذهن بیننده را فریب می‌دهند. و کریستوفر نولان شاید فریباترین کارگردان امروز سینما باشد.

اما بحث باید فراتر از خوب یا بد بودن فیلم Tenet باشد. درباره این‌که این فیلم چه جایگاهی در سینما می‌تواند داشته باشد؟ مشخص است که ساخت چنین اعجوبه‌ای کار دشواری بوده و تنها از یک نابغه‌ی تکنیکی برمی‌آمده است. نولان، دست و پا بسته این فیلم را نساخته و همه‌ی امکانات و پول لازم را داشته است، اما در کنار آن‌ها، توانایی و مهارت لازم را هم داشته است. اگر کسی می‌توانست چنین رویایی را به شکل فیلمنامه بنویسد، آن را به انواع سلاح‌های سینمایی مجهز کند و بعد به این صورت فیلمبرداری و تدوین کند و چنین محصولی ارائه بدهد، دیگر نمی‌شد نولان را از دیگر کارگردان‌ها تشخیص داد. اما، در حال حاضر تنها اوست که از پس چنین کاری برمی‌آید. تصور پشت صحنه‌ی برخی از سکانس‌های این فیلم برای من مشکل است. برخی از ساختارهای دکوپاژ آن را اصلا نمی‌توانم درک کنم. اما نتیجه‌ی آن‌ها را می‌بینم و می‌بینم که چقدر درخشان و مسحورکننده است. کار هر کس نیست، کار نولان است.

امیدواریم از پرونده ای که به نقد و بررسی فیلم تنت اختصاص داشت لذت برده باشید. نظر شما درباره‌ی فیلم سینمایی تنت چیست؟  تحلیل فیلم tenet خود را با ما به اشتراک بگذارید.