تجارت علیه سرگرمی ؛ یادداشتی بر بازی «دوتا۲» (Dota2)

«دوتا» (Dota) یکی از پرطرفدارترین و شناخته شده‌ترین بازی‌های MOBA (Multiplayer Online Battle Arena) میان بازیبازهای آنلاین جهان است. بازیبازهای آنلاین ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به یقین می‌توان گفت که هر گیمر ایرانی، حتی کسی که اصلا ناخنکی هم به بازی‌های آنلاین نزده باشد حداقل یک بار نام دوتا را شنیده است. دوتا شناخته شدن خود را مدیون بازی محبوب «وارکرفت ۳»  (Warcraft III) است. دوتابازان قدیمی حتما می‌دانند که دوتا در ابتدا یک نقشه (Map) یا ماد (Mod) بر روی بازی «وارکرفت ۳» بوده است و سپس حق توسعه و پشتیبانی آن به شرکت بزرگ «ولو» (Valve) رسید. پس از آن دوتا کنار رفته و «دوتا۲» (Dota2) رسما موجودیت خود را به شکلی مستقل و زیر نظر ولو و «آیس‌فراگ» (IceFrog) اعلام کرد. بنابراین آنچه اکنون تحت عنوان دوتا شناخته می‌شود، در حقیقت همان «دوتا۲» است و این فرانچایز اکنون نه نقشه است و نه ماد، بلکه یک بازی بزرگ، شناخته شده و مهم میان بازیبازهای آنلاین است. با دنیای بازی همراه باشید تا به بهانه سال جدید، یادداشتی در قالب طنز بر این بازی محبوب بخوانید.

بازی «دوتا۲» به خاطر گیم‌پلی پیچیده و در عین حال جذاب خود میان بازیبازهای آنلاین شناخته می‌شود. تعداد بسیار بالایِ هیروها (Hero) و همچنین آیتم‌ها، این بازی را پیچیده می‌کند، تصور کنید ترکیب‌های مختلف از این هیروها و آیتم‌ها چقدر می‌تواند بازی را متنوع کند. آیس‌فراگ به عنوان یکی از عناصر طراح اصلی بازی که اکنون به شکل منفرد ولو را در به‌روز رسانی «دوتا»۲ یاری می‌کند، همواره گیم‌پلی و کانسپت‌های موجود در بازی را به بهانه‌ی تنوع، تغییر می‌دهد. بازی «دوتا» و «دوتا۲» همیشه روی مپ ۶.XX دستخوش تغییرات ریز و درشت شده است، از بزرگ‌ترین تا کوچک‌ترین به‌روز رسانی‌ها و تغییرات حول همین نسخه از بازی پیاده شده است. این تغییرات کمتر متوجه مکانیک‌های اصلی بوده و بیشتر در قالب تغییر یا تعدیل قابلیتِ هیروها و یا خودِ نقشه بازی بوده نمود پیدا کرده است. در خلال همین مسئله، بخش قابل توجهی از مخاطبانِ این بازی سریعا به تغییرات به وجود آمده واکنش نشان داده و مرگ بعضی از هیروها یا هسته‌ی اصلی بازی یعنی «تعادل» (Balance) را پیش‌بینی می‌کردند، ولی به همان سرعت نیز خود را با همه‌ی این تغییرات وفق داده و از این رو، «دوتا۲» با وجود این همه فراز و نشیب، ضمن حفظ کاربرانش به حیات ادامه داده و می‌دهد.

اما اکنون مدتی نزدیک به چندین ماه از به‌روز رسانی مهمِ «دوتا۲» یعنی نسخه‌ی ۷.۰۰ می‌گذرد و بر باور عده‌ی زیادی از کاربران بازی، این شاید بزرگ‌ترین و مهم‌ترین به‌روز رسانِ کلِ تاریخِ «دوتا۲» باشد. علت آن نیز اضافه شدن محتوا و اعمال تغییراتی است که بازی را از اساس دست‌خوش تغییر کرده است. گویی هر کاربر پس از انتشار این نسخه، باید بخش اعظم آموخته‌های خود را دور ریخته و مجددا «دوتا۲» را یاد بگیرد. چه بسا اضافه شدن هیرو جدید Monkey King که جدیدترین هیروی منتشر شده در «دوتا۲» نیز هست، این موضوع را تشدید می‌کند. پس باز هم طبق سنتِ همیشگی بخش زیادی از کاربران مدعی مرگِ «دوتا۲» و ترک این بازی شدند، اما صبر کنید! این بار گویا قضیه فرق می‌کند! گویا واقعا بخش زیادی از کاربران این بازی، حتی کهن دوتابازان نیز نتوانستند این حجم از تغییرات و تحولات بازی را هضم کرده و از همین روی اعلام ترک بازی را کرده‌اند!

من نیز هم‌چون همیشه، خود را عضوی عادی از همین مجموعه‌ی کاربران «دوتا» می‌دانم و هنوز هم با وجود انتشار نسخه‌ی جنجال برانگیز ۷.۰۰ «دوتا۲» را بازی می‌کنم، اما انتشار این نسخه و حواشیِ آن و همچنین فرا رسیدن سال جدید، بهانه‌ای شد برای نوشتن مطلبی در باب بازیِ «دوتا۲» که در رسانه‌های آنلاین ایرانی کمتر از آن صحبت شده است و بررسی یک معضل بزرگ از این بابت که مرگ «دوتا۲» نه در لحظه‌ی انتشار نسخه‌ی ۷.۰۰ بلکه خیلی پیش‌تر از اینها رخ داده بود و نسخه‌ی ۷.۰۰ شاید تیرِ خلاصی بود برای یک بازی سرگرم‌کننده و مفرح که اکنون خیلی وقت است نه می‌تواند سرگرم کند و نه مفرح باشد. اشتباه نکنید، نگارنده عنادی با خودِ بازی «دوتا۲» ندارد بلکه همه‌ی آتش را از گور شرکتی می‌داند که «دوتا۲» را با سیاست‌های غلط و متضاد با سرگرمی، آرام آرام به کام مرگ برده است. سهم انتشار نسخه‌ی ۷.۰۰ شاید در این موضوع ناچیز باشد ولی بی‌ارتباط هم نیست. پس قلم نگارنده این بار تندتر از همیشه متوجه شرکت ولو و سیاست‌های کثیف‌اش می‌شود که این بازی محبوب را این چنین به یک محصول ضد سرگرمی و ضد تفریحی تقلیل داده است.

توجه: متن ذیل حاوی شوخی‌های ریز و درشت و حرفهایی است که شاید متناسب با فضای خانوادگی نباشد. تمامی اسامی استفاده شده در متن همگی ساختگی بوده و هیچگونه معنای حقیقی یا حقوقی ندارند. هم‌چنین نگارنده پیش از هرچیزی اعلام می‌دارد که هیچ‌گونه پدرکشتگی با جمیعِ نوابین (جمع نووب) دوتا ندارد و همه چیز تنها حاصل ذهن پریشان نویسنده است، پس با احتیاط بخوانید!

آن مرد آمد!

کسانی که برای جستجو یا خرید بازی‌های مختلف، به طور مدام شبکه‌ی استیم را زیر و رو می‌کنند قطعا می‌دانند که بخش زیادی از این بازی‌ها با حربه‌ی تخفیفات فصلی و ماهانه در شبکه استیم به فروش می‌رسند. شرکت ولو با چنین کاری سیل عظیم کاربران را برای خرید بازی به سمت خود می‌کشاند و از این طریق بخش قابل توجهی از درآمد این شرکت بزرگ تامین می‌شود. شوخی یا جدی، کاربران اینترنتی این شیوه از بازاریابی و تجارت را تنها متوجه یک شخص خاص می‌دانند، آن شخصِ نسبتا شخیص کسی نیست جز «گیب نیوول» (Gabe Newell) ملقب به «گیبن» (Gaben)، کسی که شما بخش زیادی از پول خود را به جیب مبارک وی می‌ریزید!

موضوع در رابطه با بازی «دوتا۲» اما کمی با همه‌ی بازی‌های موجود در شبکه استیم تفاوت می‌کند. «دوتا۲» با اختلاف نسبتا زیادی در مقایسه با دیگر بازی‌های رایگان در استیم، عنوانی است که می‌توان صفت Free To Play را به طور صد در صدی به آن نسبت داد و به همین دلیل سیاست‌های ولو نیز برای کسب درآمد از این بازی در مقایسه با دیگر بازی‌ها فرق می‌کند. کسانی که با بازی‌های F2P سروکار دارند، قطعا می‌دانند یک عنوان زمانی می‌تواند یک F2P واقعی باشد که پرداخت‌های درون برنامه‌ای هیچ‌گونه فرصت برتری را به یک بازیکن (Player) نسبت به دیگر بازیکنان ندهد. «دوتا۲» دقیقا یک عنوان تماما F2P بوده و به علت همین ویژگی، سیل عظیمی از کاربران را به سمت خود می‌کشاند، چه بسا همین ویژگی باعث می‌شود تا کاربران ایرانی نیز به سمت این بازی محبوب کوچ کنند. خب، تا بدین جای کار نقدی نه به ولو وارد است و نه به خودِ بازی «دوتا۲» بلکه مناقشه زمانی آغاز می‌شود که از خود یک سوال اساسی را بپرسیم؛ با این همه پولی که از پرداخت‌های درون بازیِ «دوتا۲» نصیب ولو شده است، چه میزان پیشرفت در خودِ بازی «دوتا۲» حاصل شده است؟ آیا این درآمد کمکی به پیشرفت و بهبود بازی کرده است؟

بخش زیادی از این پول قطعا صرف به‌روز رسانی و نگهداریِ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بازی می‌شود که با وجود این همه کاربر فعال در «دوتا۲» و کاربرانی که روزانه به جامعه‌ی فعال این بازی اضافه می‌شوند، به یقین بر حق است و درست؛ نادرست اما زمانی است که با گذشت این همه سال، خودِ  بازی «دوتا۲» نه تنها رو به جلو پیشرفتی نکرده است بلکه در بسیاری از موارد حتی عقب‌گرد هم داشته است. از بابت این همه ثروتی که نصیب لرد گیبن عزیز می‌شود، سهم پیشرفت و ارتقای بازی، بسیار ناچیز است و اندک خرجی هم که صرف بازی می‌شود، بیشتر متوجه مواردی است که به واقع نوابین شاد مغز را خوشحال می‌کند و دردی از اصلی‌ترین امراض خودِ «دوتا۲» و کهن‌کاربران آن دوا نمی‌شود!

پس لرزه‌ی تغییرات شخمی و تخیلی!

انتشار به‌روز رسانی ۷.۰۰ دقیقا در تایید موضوعات گفته شده است. بخش اعظم تغییرات در موارد غیرگیم‌پلیِ بازی، متوجه عناصری است که صرفا حال نوابینِ یاد شده را خوب می‌کند و دردی از من و شمای کهن دوتاباز دوا نمی‌کند که نمی‌کند. کافی است به تغییرات این چند ماه خوب نگاه کنید، همه چیز در خدمت آسان‌تر شدن هرچه بیشتر بازی شده است. رابط کاربری از این پس کوچک‌ترین باف‌های (Buff) بازی را نشان می‌دهد، درصدِ Spell Amplification شما را خودش محاسبه می‌کند، به شما قابلیت Right Click Deny را می‌دهد و خلاصه اینکه بازی همه چیز را خودش دو دستی تقدیم شما می‌کند! احتمالا باید شاهد یک به‌روز رسانی باشیم که در آن بازی به شما بگوید، چه زمانی به هیروی دشمن ضربه بزنی یا نزنی!

البته ناگفته نماند، انصافا بخش زیادی از این تغییرات به نفع کاربر است، برای مثال نشان‌گرِ Spellها و تایمر Stunها کمک خیلی خیلی زیادی به ترکیب و حملات گروهی (Team Fight Combos) کرده است اما تمامی این آسان شدن‌ها یک آفت را نیز به دنبال داشته است و آن چیزی نیست جز آنکه از این پس خدایی ناکرده، هر شخصی با هر میزان بهره هوشی بتواند وارد بازی شده و ادعای کهن دوتاباز بودن کند. تا پیش از این بخش زیادی از چالش بازی بر مبنای فهم و استنتاج پیچیدگی مکانیکها و کارکردهای پنهان در بازی بوده است که در بازی عریان نبودند و سوزاندن مقداری فسفر برای فهم آنها لازم بود ولی اکنون که بازی همه چیز را دو دستی به شما تقدیم می‌کند، دیگر چیزی برای فهمیدن و استنتاج کردن وجود ندارد و بر همین اساس هر جوجه نووبکی می‌تواند پا به بازی گذاشته و ادعای دوتاباز بودن کند!

از همه اینها که بگذریم، تغییرات بنیادین در گیم‌پلی نیز در نوع خودش جالب توجه است. اضافه شدن Talent Tree یک انقلاب در گیم‌پلی «دوتا۲» محسوب می‌شود به گونه‌ای که نقش (Role) بسیاری از هیروها را می‌تواند گسترده‌تر کند. برای مثال هیروهایی که عموما نقش Carry را بر عهده می‌گرفتند اکنون می‌تواند نقش Support را نیز در بازی ایفا کنند و یا برعکس! ای وای بر این حالت برعکس! این قضیه خصوصا در Bracketهای پایین‌تر که نوابین شاد مغز مثل مور و ملخ به هم می‌لولند، شایع‌تر است! خدا نکند کسی بخواهد با هیروی Support، فازِ Carry بردارد! فاتحه‌ی آن بازی را باید خواند. این مرضِ لاعلاج تا پیش از ۷.۰۰ وجود داشته است و هم‌چنان ادامه دارد ولی به‌روز رسانی ۷.۰۰ با تغییرات شخمی و تخیلی که اضافه کرده است، این بهانه را بیشتر به دست نوابینِ جوگیرِ عزیز می‌دهد که هر هیروی چاقالِ Support، به خاطر Talent Tree می‌تواند Carry نیز باشد!

به نظر می‌رسد خود آیس‌فراگ نیز از این موضوع ناراحت نباشد چه بسا در بدخیم‌ترین حالت شاید یک گوشه‌ای نشسته است و به ریشِ درنیامده‌ی این نوابین شادمغز می‌خندد. علت هم واضح است! احتمالا یک یا چند عدد کرم طویل در یک جای آیس‌فراگ ایجاد خارش کرده‌اند که چنین تغییرات شخمی و تخیلی به ذهن مریضش خطور کرده است وگرنه ساقیِ انسان هر کسی هم باشد، متاعِ مصرفی چنین توهماتی را به آدمی نمی‌دهد که نمی‌دهد!

چنین تغییراتی تنها به حال تازه‌واردها یا نوابین خردسال خوش می‌آید اما ابدا به کهن‌کاربران «دوتا۲» یا کسانی که سعی دارند این بازی را در مراحل حرفه‌تری دنبال کنند نفعی نمی‌رساند. علت نیز واضح است، تمامی تغییراتی که وارد «دوتا۲» می‌شوند بیشتر برای آسان‌تر شدن و راحت‌التعامل شدن بازی هستند و همین موضوع باعث می‌شود تا دامنه‌ی کاربران این بازی به سمت سنین پایین‌تر با بهره هوشی نسبتا کمتری کشیده شود. برای درک بهتر این موضوع می‌توان وضعیت دانشجویان و دانشگاه‌های کشور خودمان را در نظر گرفت. تصور کنید، در کشور خودمان زمانی وجود داشت که هر کسی با هر رتبه‌ای در کنکور توانایی ورود به دانشگاه را نداشت حتی اگر آن دانشگاه غیردولتی می‌بود ولی اکنون چطور؟ اکنون می‌توان ادعا کرد هرکسی با هر رتبه و هر میزان هوشی می‌تواند وارد دانشگاه شود و ماحصل آن چیزی نیست جز آنکه متوسطِ کیفیت دانشجویان نیز روز به روز پایین‌تر می‌آید. علت این است که ورود و قبولی در دانشگاه آسان‌تر شده است و حتی در صورت ورود عزیزان دانشجو به دانشگاه نیز، همه چیز مانند نمرات دو دستی تقدیم دانشجو می‌گرد. چالش، مبارزه، مقابله و خلاصه حرکتِ دانشجو به سمت فهم و استنتاج فعالانه و مستمر، به مرور کم می‌شود.

مناقشه من و امثال من نیز با «دوتا۲» همین است. وقتی بازی آسان‌تر می‌شود، وقتی همه چیز و همه‌ی تغییرات در خدمت بسط فضایی «نووب دوست» (Noob Friendly) است، طبیعی است که نقش کاربران جدی‌تر در این میان کمرنگ‌تر می‌شود. سیاست شرکت ولو نیز همین است. سیاست ولو این است که راه ورود به بازی و انجام آن برای کم‌هوش‌ترین افراد نیز آسان شود و به تعداد کاربران فعال این بازی به شکل حبابی اضافه شود. در این صورت چه خواهد شد؟ متوسط کیفیت (مهارت در بازی) کاربران افت پیدا می‌کند و به همان میزان متوسط کیفیت کلیِ بازی نیز نزول می‌کند.

از طرفی این جوجه نوابین و تازه‌واردهای عزیز به تنها چیزی که فکر می‌کنند این است که با پرداخت‌های درون بازی، خود را خوشحال و جیب مبارک ولو را پر کنند. حال اینکه Armory شما چقدر فضا داشته باشد یا هیروی شما چه Costume زیبایی داشته باشد چه دخلی به کیفیت بازی دارد؟ هیچ!

تجارت علیه سرگرمی

با این تفاسیر، این همه شلوغ و شلوغ‌کاری برای تغییرات پیش آمده بیشتر از آنکه به نفع کهن‌کاربرانِ دوتا و کسانی که احتمالا می‌خواهند کمی جدی‌تر این بازی را دنبال کنند باشد، به ضرر آنهاست چرا که کیفیتِ خودِ بازی درجا می‌زند یا عقب می‌رود ولی برای تازه‌کارها جذاب و دلربا خواهد بود و این دقیقا همان چیزی است که ولو برای رسیدن به آن تلاش می‌کند، اینکه یک بازی جدی و چالش‌برانگیز را این‌چنین به یک Casual بی‌خاصیت تبدیل کند. هرچند «دوتا۲» در زمانِ حال در مقایسه با بسیاری از بازی‌های آنلاین، یکی از پیچیده‌ترین‌های خود در زمینه گیم‌پلی است ولی مرضِ دامن‌گیر آن این است که در حال دور شدن از اصالت خود و تبدیل شدن به یک عنوان بی‌خاصیت است و بدتر از آن، چالشِ فهم و استنتاج مکانیک‌های آن در حال تقلیل یافتن به مسائل پیش و پا افتاده است که پیشتر عنوان کردم.

در این صورت «دوتا۲» تنها برای دو قشر لذت بخش خواهد بود، اول برای کسانی که این بازی در سطح حرفه‌ای دنبال کرده و از این راه کسب درآمد می‌کنند و قطعا تغییرات پیش آمده، تنها در گیم‌پلی برایشان حائز اهمیت است ولی تغییرات نووب-دوست برایشان ارزشی ندارد. دوم برای کسانی مفرح خواهد بود که تازه‌کار باشند یا با وجود گذشت چندین سال همچنان تازه‌کارانه بازی را دنبال می‌کنند، بزرگترین دغدغه برایشان Set و Cosmeticهاست و ارزشی جدی برای خودِ بازی و «لذت جمعی» از آن قائل نیستند. نویسنده عبارت لذت جمعی را ترجمه و تفسیر نمی‌کند چرا که تنها کهن‌دوتابازان می‌داند وقتی پنج نفر دور هم جمع شوند و در قالب یک تیم بازی را با استراتژی و نقشه پیش ببرند، «لذت جمعی» حاصل از بازی چه معنایی دارد.

اما افسوس که این لذت جمعی در حال مرگ است، به جای آن جوجه نوابین تازه وارد همه چیز را به این را بخر و آن را بفروش تقلیل داده‌اند، ای درد بگیرد آن همه پولی که تو (!) برای خرید یک Battle Pass در حلقوم گیبن می‌ریزی! بیشترین سیاست ولو اکنون متوجه فروش‌های درون بازی است و ماحصل آن نیز باز هم در خدمت طراحی و فروش محصولات درونِ بازی است! آخرین باری که تغییرات اساسی و به نفع بازیکنان در زمینه Rank و MMR اتفاق افتاده است کی بود است؟ و آیا این تغییرات کمکی به بهبود بازی کرده است؟ مقوله‌ی MMR که قرار است به نوعی نماینگر مهارت شما در بردن بازی‌ها باشد، اکنون به یک عدد بی‌خاصیت تبدیل شده است.

همین می‌شود که در بالاترین Rank نیز باید شاهد دعواهای بچگانه‌ای باشیم که دو نفر برای جزیی‌ترین مسائل، از مادر و خواهر طرف مقابل مایه می‌گذارد!

نویسنده خود را کهن‌دوتاباز نمی‌داند و ادعایی هم ندارد ولی از اینکه یکی از بازی‌های چندین ساله و مورد علاقه‌اش روز به روز به یک بازی بی‌خاصیت و Casual تبدیل می‌شود، ناراحت می‌شود و شاید عصبانی! میراث ولو و آیس‌فراگ همین است! میراث این دو این است که یک «بازی» را به یک «بنگاه تجاری» تبدیل کرده‌اند. همه چیز برای به درون کشیدن هر شادمغزی به دنیای «دوتا۲» و همه نوع وسوسه‌‌ی کودکانه‌ای برای پرداخت‌های درون بازی محیا شده است. این به واقع یک مثال عملی و عینی از تجارت علیه سرگرمی است. خدا این درد را نصیب هیچ بازی محبوبی نکند.