گیم لهستان vs گیم ایران

در ماه‌های اخیر موج کاذبی از طرف بازی‌سازان بنام ایران و برخی اصحاب رسانه در مقایسه ویدئوگیم ایران و لهستان شکل گرفته‌ است که به زور اصرار دارد گیم لهستان حدود ده دوازده سال پیش چیزی شبیه گیم ایران بود ولی الان خیلی جلوتر است. این موج به این موضوع قائل است که هر دو کشور ایران و لهستان ساخت بازی را از همان موقع شروع کردند و قبل از آن تاریخ چیزی به عنوان بازی سازی نداشتند. در ادامه معتقدین به این نظریه تقصیر را طبق معمول به گردن حکومت و عدم حمایت درست از بازی‌سازی می‌اندازند و خیلی جدی مطمئن هستند که اگر دولت یا نهادهای دیگر حکومت حمایت‌های خودش را مثل اواسط دهه ۸۰ ادامه می‌داد ما الان لهستان بودیم و احتمالاً یکی دو تا شرکت مثل سی دی پراجکت و یازده بیت داشتیم.

برای روشن شدن نحوه حمایت جایی مثل بنیاد بازی‌ها باید بگویم که تا جایی که من یادم هست بنیاد ملی بازی‌ها در سال‌های ۸۴ یا ۸۵ حدود ۲۵۰ میلیون تومان برای حمایت از پروژه گرشاسپ پرداخت کرد. این به غیر از تبلیغات در صدا و سیما و نشریات و بیلبوردهای شهری و پیدا کردن ناشر و فروش بازی به ناشر بود. در آن زمان‌ها با این پول می‌شد یک کارخانه یک هکتاری در و پنجره سازی تاسیس کرد و تمام ماشین‌آلاتش را هم خرید و نصب و راه اندازی کرد.

در ادامه مطلب من سعی کردم با تهیه یک تایم لاین به شما نشان دهم که چرا این عده از بازی‌سازان دارند آدرس غلط می‌دهند و عدم موفقیت ایران و موفقیت لهستان ربط زیادی به حمایت‌های دولتی ندارد. در این تایم‌لاین خواهید دید که نه تنها گیم لهستان از ده سال پیش شروع نشده بلکه بازی‌سازی ایران هم از قدیم‌تر آغاز شده بود.

و باز هم برای بار هزارم می‌گویم که این طور نظریات کذب و آبکی و گول زننده در جامعه‌ای فرصت رشد پیدا می‌کند که رسانه‌اش ضعیف باشد و مثل رسانه‌های ویدئوگیم ما نقد فیفا و سریال هیولا کنند.

قبل از دیدن تایم‌لاین صوت زیر را بشنوید بد نیست. البته متن از صوت دقیق‌تر است.

توضیحات مختصر در باب لهستان و ایران

قبل از فروپاشی ۱۹۸۹

• در سال ۱۹۵۹ شرکت دولتی Elwro که دولتی است، تاسیس می‌شود و به تولید ابر کامپیوتر و میکروکامپیوتر مشغول می‌شود. این شرکت با فروپاشی شوروی در ۱۹۸۹ و تشکیل جمهوری سوم لهستان تعطیل می‌شود.
• شرکت دولتی Elwro در ۱۹۶۰ اولین کامپیوتر تحقیقاتی را برای لهستان می‌سازد.
• در ۱۹۶۲ شرکت Elwro اولین کامپیوتر ترانزیستوری را به تولید انبوه می‌رساند و تا سال ۱۹۶۵ تعداد ۲۵ عدد برای دانشگاه ورشو تولید می‌کند.
• تلاش‌ها برای ساخت کنسول گیم خانگی از ۱۹۷۰ شروع می‌شود و تا اواخر دهه ۷۰ چند نمونه اولیه تولید می‌شود.
• ایران در اوایل دهه ۷۰ میلادی تی‌وی گیم می‌سازد. کنسول خانگی‌ای که شبیه ماگناواکس است و ایران فقط کار واردات و مونتاژ آن را انجام می‌دهد. ایران تا امروز هم نه کامپیوتر ساخته نه کنسول نه آی سی نه چیپ.
• در ۱۹۷۲ همراه با آمریکا و کشورهای اروپای غربی آرکید پونگ به لهستان وارد می‌شود. در همان سال کانکس‌هایی حاوی پین بال و بازی‌های غربی ساخته می‌شود و به شهرهای مختلف سفر می‌کند تا همه با سرگرمی‌های جدید آشنا شوند و از امکانات به طور مساوی برخوردار باشند.
• بالاخره ساخت اولین کنسول بازی خانگی در کارخانه Elwro در سال ۱۹۷۸ شروع می‌شود و این کنسول به نام Ameprod TVG10 در سال ۸۰ منتشر می‌شود.
• در سال ۱۹۸۴ تولید متوقف می‌شود و تا آن زمان ۱۰۰ هزار نسخه به فروش می‌رسد. توجه داشته باشید که این دستگاه‌ها تماماً در لهستان و کشورهای بلوک شرق ساخته می‌شدند و دانش ساخت آن‌ها هم بومی بود.
• در سال ۱۹۷۹ انقلاب ایران پیروز می‌شود و در همان سال ما سفارت آمریکا را تسخیر می‌کنیم.
• در مارس ۱۹۸۰ انقلاب فرهنگی به منظور پاکسازی دانشگاه‌ها از تفکرات غربی شروع می‌شود و تمام دانشگاه‌های ایران به مدت ۳۰ ماه تعطیل می‌شود.
• در سپتامبر ۱۹۸۰ ایران با عراق وارد جنگ می‌شود.
• در دهه ۸۰ شبکه بی بی اس در لهستان وجود داشته و لهستانی‌ها با اروپا و آمریکا توسط این شبکه در تماس مستقیم بودند.
• اسپکتروم ZX در سال ۱۹۸۲ منتشر می‌شود و احتمالاً در همان سال‌ها به لهستان هم می‌رسد. در آن سال‌ها رادیو لهستان کد به زبان بیسیک از رادیو پخش می‌کند که قابل ضبط کردن و اجرا کردن روی اسپکتروم است. ما در ایران تعداد اندکی اسپکتروم داشتیم که در اواخر دهه ۸۰ میلادی به ایران رسیده بودند.
• دهه ۸۰ مدیر سی دی پراجکت: در کلاس مدرسه ما از ۳۰ نفر ۷ یا ۸ نفر آمیگا داشتند.
• دهه ۸۰ مدیر سی دی پراجکت: هر نفر هزار تا (اغراق آمیز) کاست داشت که تویش بازی بود.
• دهه ۸۰ مدیر سی دی پراجکت: ما به وسیله ارسال نامه‌های کاغذی بازی‌هایی از سراسر اروپا روی کاست می‌گرفتیم. این بازی‌ها در نشریه سینکلر که انگلیسی بود آگهی می‌شد.

بعد از فروپاشی ۱۹۸۹ و بعد از اتمام جنگ ایران و عراق

• در اواخر ۱۹۸۸ جنگ ایران و عراق تمام می‌شود و این تاریخ شروع ورود دوباره صنعت و تکنولوژی به ایران است. کامپیوترهای شخصی، کومودور، آتاری و در ادامه کنسول‌های دیگر بازی وارد ایران می‌شوند. اما هیچ خبری از بازی‌سازی نیست.
• لهستان در ۱۹۸۹ بعد از فروپاشی به سمت دموکراسی می‌رود و تا سال ۱۹۹۱ این روند تغییرات طول می‌کشد. بعد از ۱۰ سال یعنی ۲ دوره ریاست جمهوری به ناتو می‌پیوندد.
• در اواخر دهه ۸۰ لهستان ورشکسته بود و به گفته‌ی برخی در اوایل دهه ۹۰ شوک درمانی شد.
• لهستان برای تغییر آماده بود و بعد از اولین انتخابات آزاد در ۱۹۹۰ به سرعت رشد کرد و به سمت خصوصی سازی رفت.
• در ۱۹۸۹ اولین گیم‌های تجاری لهستان منتشر می‌شوند. یکی از آن‌ها Robbo بود که برای آتاری ۸ بیتی توسط X Land ساخته و توسط LK Avalon منتشر شد. این بازی که یک اکشن پازل بود، بعداً در آمریکا هم توسط اپیک منتشر شد. توجه داشته باشید که سال ۱۹۸۹ سال فروپاشی شوروی و خلاص شدن لهستان از نظام اقتصادی یکپارچه مرکزی است و اتفاقاً در همین سال اولین بازی‌ها ساخته و منتشر می‌شوند. این موضوع نشان دهنده آن است که پتانسیل ساخت ویدئوگیم در لهستان از قبل وجود داشته است و گویا ابزار و ادوات لازم و سواد و دانش لازم را هم داشته‌اند. فقط نظام تمامیت خواه کمونیستی جلوی کار را گرفته بوده. در جایی هم ذکر نشده که حمایتی از طرف دولت برای ساخت این بازی‌ها انجام شده است و درضمن لهستانی‌ها ظاهراً سنگ بزرگ برنداشتند و از بازی‌های کوچک شروع کردند.
• در ۱۹۸۹ بازی بلاک آوت منتشر می‌شود که بعداً توسط ناشر آمریکا کالیفرنیا دریمز در جهان پخش می‌شود. این بازی جزو اولین‌ بازی‌های پی سی بود که ما در ایران در اوایل دهه ۹۰ بازی می‌کردیم.
• در اوایل دهه ۹۰ سی دی به لهستان وارد می‌شود. این در حالی است که ما در ایران حدود ۷ سال بعد سی دی را دیدیم. که خیلی هم گران بود.
• در اوایل دهه ۹۰ زبان انگلیسی در لهستان زیاد رونق نداشت ولی امروز رونق خیلی بیشتری دارد. این موضوع باعث می‌شود که بازی‌ها بومی سازی بشوند یا نشوند. در ایران هنوز هم انگلیسی رونق خاصی ندارد و این دلیل اصلی تشکیل مارکت داخلی گیم در ایران است چون مردم انگلیسی بلد نیستند.
• در ۱۹۹۰ لخ والسا اولین رئیس جمهور لهستان با آرای مردمی انتخاب می‌شود.
• در ۱۹۹۱ اولین مجلس آزاد لهستان با آرای مردمی تشکیل می‌شود.
• در ۱۹۹۲ مجلس خواستار معرفی تمامی افرادی می‌شود که با پلیس مخفی کمونیست‌ها همکاری کرده‌اند.
• در ۱۹۹۳ تمام نیروهای نظامی اتحاد جماهیر لهستان را ترک می‌کنند. (پاکسازی تتمه کمونیسم)
• در ۱۹۹۳ احتمالاً اولین بازی ماجرایی لهستانی به اسم رمز و راز مجسمه توسط تیم دونفره Metropolis Software House ساخته می‌شود.

بعد از الحاق به کنوانسیون برن

• در سال ۱۹۹۴ لهستان عضو کنوانسیون برن می‌شود و قانون کپی‌رایت جهانی را می‌پذیرد. از این تاریخ به بعد بازار سیاه ویدئوگیم تعطیل می‌شود. در نظر داشته باشید که ایران هنوز هم این کنوانسیون را نپذیرفته است.
• در ۱۹۹۴ سی دی پروجکت به عنوان یک شرکت رسمی تاسیس می‌شود. در ابتدا بازی لوکالایز می‌کند ولی بعداً تولید کننده می‌شود.
• اولین تلاش‌های بازی‌سازی ایران در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ شروع می‌شود. بازی‌های مثل علی بابا، شکارچی تانک، مرگ شیطان در آن زمان برای سیستم عامل داس ساخته می‌شوند. اما این روند به یکباره قطع شده و با سفارش سازمان‌های حکومتی از حدود ۱۰ سال بعد از سرگرفته می‌شود. در همان زمان هم ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت ارشاد اسلامی روی گیم سرمایه‌گذاری می‌کردند.
• در ۱۹۹۷ قانون اساسی لهستان اصلاح می‌شود و در این اصلاح مفهوم ملیت از قومیت به مدنیت تغییر می‌کند. مقررات تبعیض و نفرت نژادی ممنوع می‌شود و حقوق اقلیت‌ها تضمین می‌شود. ما هنوز هم در این مورد مشکل داریم. در همین سال در ایران دولت اصلاحات از طرف مردم انتخاب می‌شود.

بعد از عضویت در ناتو

• لهستان در ۱۹۹۹ عضو ناتو می‌شود. قلب پیمان ناتو ماده ۵ آن است که در آن کشورهای امضاکننده توافق کرده‌اند حمله نظامی علیه یک یا چند کشور عضو در اروپا یا آمریکای شمالی را به عنوان حمله به تمامی کشورهای عضو تلقی کنند و به مقابله آن برخیزند. توجه کنید که ایران عضو هیچ پیمان مشابهی نیست فلذا مجبور است هزینه زیادی برای تقویت نیروی دفاعی بکند در صورتی که این بودجه می‌تواند در جای دیگر هزینه شود.
• در سال ۱۹۹۹ وقایع ۱۸ تیر در ایران اتفاق می‌افتد.
• سال ۲۰۰۰ اینترنت در ایران به خانه‌ها می‌رسد و در شهرهای بزرگ مردم توانند با اینترنت دایل‌آپ به بقیه جهان متصل شوند. از یکی دو سال قبل شبکه‌های بی بی اس در تهران وجود داشت که بیشتر لوکال بود.
• در سال ۱۳۸۰ معادل ۲۰۰۱ میلادی سازمان تبلیغات اسلامی دستورات جدیدی از رهبر انقلاب دریافت می‌کند. این دستورات باعث تشکیل موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان می‌شود. تبیان در سال‌های پیش رو جزو اولین نهادهایی است که ویدئوگیم سفارش می‌دهد و روی گیم سرمایه‌گذاری می‌کند.

بعد از عضویت در اتحادیه اروپا

• لهستان در ۲۰۰۴ عضو اتحادیه اروپا می‌شود ولی تغییر پولش به یورو را نمی‌پذیرد که تاثیر زیادی روی اقتصاد می‌گذارد. بازار اروپا به روی لهستان باز می‌شود. بازی‌های لهستان بعد از ۲۰۰۴ با قیمت کشورهای غربی فروخته می‌شود و پولش در لهستان خرج می‌شود که هزینه کار و زندگی در آن‌جا خیلی کمتر از غرب است. یکی از بازی‌سازان بنام لهستان می‌گوید: ما در حال قوی‌تر شدن هستیم چرا که داریم پول غربی در می‌آوریم ولی در لهستان خرج می‌کنیم.
• بعد از الحاق به اتحادیه اروپا در ۲۰۰۴ تولید ناخالص ملی لهستان هر سال رشد می‌کند به طوری که لهستان به بزرگترین اقتصاد اروپای شرقی و مرکزی بعد از آلمان تبدیل می‌شود. این در حالی است که ایران از ۱۵ سال پیش تا به حال به غیر از مقاطعی کوتاه مدت، همواره پسرفت اقتصادی داشته‌است.
• در ۱۳۸۴ معادل ۲۰۰۵ میلادی دولت اصلاحات کارش تمام می‌شود و دولت جدید انتخاب می‌شود. در همین سال نشریات ویدئوگیم ایران به صورت جدی کار را شروع می‌کنند و تا حدود ۱۰ سال بعد همه تعطیل می‌شوند.
• در سال ۱۳۸۵ معادل ۲۰۰۶ میلادی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای تاسیس می‌شود. این نهاد هم به محض تاسیس روی گیم سرمایه‌گذاری می‌کند.
• در سال ۲۰۰۷ ویچر منتشر می‌شود. در همین سال موج دوم بازی‌های ایرانی ساخته می‌شوند. این بازی‌ها بیشتر توسط تبیان سرمایه‌گذاری شده بودند و اساساً قابل بازی کردن نبودند.
• در ۲۰۰۸ شرکت سی دی پراجکت سرویس توزیع گاگ را تاسیس می‌کند.
• در ۲۰۱۰ شرکت 11bit تاسیس می‌شود.
• در ۱۳۸۹ معادل ۲۰۱۰ میلادی گرشاسپ که کلون ضعیفی از گاد آف وار است در ایران منتشر می‌شود.
• در ۲۰۱۱ باراک اوباما به لهستان سفر می‌کند و دونالد تاسک رئیس جمهور لهستان یک عدد ویچر ۲ نسخه کلکسیونی به او هدیه می‌دهد.
• در ۲۰۱۱ کافه بازار به عنوان مهمترین مارکت ویدئوگیم و اپلیکیشن موبایلی ایران تاسیس می‌شود.
• در ۲۰۱۴ شرکت 11bit بازی This War of Mine را منتشر می‌کند.
• در ۲۰۱۴ نشریات دنیای بازی و بازی رایانه به دلیل مشکلات اقتصادی تعطیل می‌شوند. مجله بازینما هنوز ادامه می‌دهد و بالاخره در ۲۰۱۹ دیگر چاپ نمی‌شود و به سمت دیجیتال شدن می‌رود.
• امروز شرکت لهستانی ایریس به ۴۰ کشور دارو و محصولات بهداشتی صادر می‌کند.
• امروز اتوبوس‌های سولاریس لهستان در ۶۰۰ شهر از جمله برلین و پاریس کار می‌کنند.
• امروز درآمد ناخالص ملی لهستان حدود ۷۰۰ میلیارد دلار و ایران حدود ۱۱۰ میلیارد دلار است.
• جمعیت لهستان از سال ۱۹۸۰ تا امروز از ۳۵ میلیون به ۳۹ میلیون و جمعیت ایران از ۳۹ میلیون به ۸۱ میلیون نفر رسیده‌ است.

من الله توفیق

آرش حکیمی

مهر ۱۳۹۸