سینما: بررسی فیلم «بتمن در مقابل سوپرمن: طلوع عدالت»

در ادامه مطلبی می‌خوانید متشکل از یک نقد و دو یادداشت در مورد فیلم بتمن در مقابل سوپرمن: طلوع عدالت که در دنیای بازی با مشارکت حامد محمدپور، نیما امامی و سعید زعفرانی تهیه کرده‌ایم.

غروب عدالت – حامد محمدپور
استرس خاصی از همان ابتدای فیلم در وجودم حاکم بود، از وقایعی که ممکن بود در طول فیلم رخ بدهد ترس داشتم و نگرانی کل وجودم را فرا گرفته بود، این استرس و نگرانی از زمان معرفی و اکران فیلم در من وجود داشت و دلیل آن هم چگونگی فلسفه‌ای است که قرار است این دو ابر قهرمان را به جان هم بیاندازد. از این که ممکن است یکی از طرفین قربانی شده و کشته شوند نگران نبودم فقط و فقط از فلسفه‌ای که قرار است این دو قهرمان محبوب را به جان هم بیاندازد نگران بودم، از این‌که چه دلیلی می‌تواند وجود داشته باشد تا دو ابر قهرمان به جان هم افتاده و تا سر حد مرگ با هم مبارزه کنند. استرس داشتم از این که کارگردان و فیلم‌نامه آن طور که باید مثبت عمل نکنند و اثری دور از شان و منزلت دو ابر قهرمان مذکور ارائه دهند، ابرقهرمانانی که هر دو آن‌ها در چند سال اخیر با شخصیت پردازی پخته و منسجمی روبرو شدند و مهم‌تر از آن‌ها شخصیت «بتمن» است که زیر دستان «نولان» کبیر! مرزهای شخصیت‌پردازی یک ابر قهرمان را گسترش داده و ماهیت جدیدی به فلسفه ابرقهرمانان اضافه کرده است، این استرس تا زمان رویایی «بتمن» و «سوپر من» ادامه داشت و در انتها فیلم با کوله بازی از سوالات بی‌جواب و اندوهی ناشی از استرس به پایان رسید. در قدم اول باید اشاره کنم که آقای «زک اسنایدر» (کارگردان فیلم) یکی از تاریک‌ترین اثار ابرقهرمانان در تاریخ را ساخته است و «بتمن علیه سوپرمن» بی آن که خودتان بخواهید نگرانی و غم اندوه را از همان ابتدا در وجود شما ایجاد خواهد کرد، در این که اقای اسنایدر توانسته این تاریکی را به بهترین شکل ممکن ایجاد و در فیلم تزریق کند شکی نیست اما ضرب‌آهنگ‌های مکرر و از هم گسیختگی داستانی در فیلم باعث ضربه زدن به روایت داستانی فیلم شده است.

در گام اول شخصیت پردازی فیلم است که به هیچ وجه شخصیت‌های داخل فیلم به آثار قبلی خود حتی نزدیک هم نمی‌شوند و بتمن و سوپرمن به خوبی زیر سایه شخصیت‌پردازی نقش‌های قبلی خود قرار می‌گیرند، شاید بتوان از بازی «هنری کاول» (Henry Cavill) در نقش سوپر‌من چشم پوشی کرد اما از افت محسوس و قابل توجه بتمن جدید نسبت به بتمن نولان نمی‌توان به راحتی عبور کرد. شخصیت بتمن انعطاف‌پذیری خوبی در تغییر هنرپیشه دارد بنابراین ایرادی به بازی «بن افلک» (Ben Affleck) در نقش بتمن وجود ندارد و ایراد وارده بستر در فلسفه‌ای دارد که کارگردان و فیلمنامه به او داده است. بتمن خشن، کم تحمل و در برخی مواقع مغرور است و عجیب است که تحمل حضور شخصی مثل سوپرمن را در کنار خود ندارد و بعضا به او به چشم یک رقیب نگاه می‌کند، در واقع پاشنه آشیل فیلم دقیقا همینجا خودش را نمایان می‌کند و دلیل نزاع بین این دو ابر قهرمان واقعا ریز و بیهوده است. از سوی دیگر سوپرمن با این که نسبت به بتمن آرام‌تر و فردی با گذشت است اما دلایل او نیز برای کینه ورزیدن به بتمن پیش‌پا افتاده و ناچیز است چه بسا که سوپرمن نسبت به بتمن منطقی‌تر و حساب شده رفتار می‌کند. اتفاقی بس عجیب که اصلا در فلسفه ابرقهرمانی همچون بتمن نمی‌گنجد.

فیلم «بتمن علیه سوپرمن: طلوع عدالت» همچنان در زمینه شخصیت‌پردازی رنج می‌برد و از دیگر اتفاقات مهم اولین حضور شخصیت «زن شگفت انگیز» (Wonder Woman) با بازی «گل گدوت» است که به یک‌باره و بدون هیچ پیش زمینه‌ای وارد داستان فیلم می‌شود. از این که کمپانی «دی سی» سعی بر این دارد تا با معرفی زن شگفت انگیز بستر حضور او برای دیگر قسمت‌هایی با حضورش فراهم سازد اما حضور او در «بتمن علیه سوپرمن» زیاد پخته ظاهر نشده است و از طرفی مدت زمان حضور «گل گدوت» به حدی است که نمی‌توان به خوبی بر ایفای نقشش تمرکز داشت. از شخصیت‌های مهم دیگر فیلم حضور «لکس لوتر» با بازی آقای «جسی آیزنبرگ» (Jesse Eisenberg) است که از قضا نقشش را بسیار خوب و عالی بازی کرده است و یکی از نقاط قوت فیلم نیز محسوب می‌شود. آیزنبرگ نیت و هدف خود را به خوبی پیاده کرده و به زیبایی در کالبد لکس لوتر فرو رفته است. هیجان خاصی به فیلم وارد می‌کند. اما «امی آدامز» (Amy Adams) برخلاف نقشش در «مردپولادین» در اینجا فقط به عنوان کسی که شاید بتواند خلاء عاطفی کلارک یا سوپرمن را پر کند ظاهر می‌شود و به خوبی نتوانسته همانند مردپولادی در شخصیت خود فرو رفته و مهم جلوه کند. بزرگتر‌ین چالش من در فیلم‌های چند وقت اخیر بهانه‌ای است که فیلمسازان برای به جان هم انداختن ابرقهرمانان در فیلم‌های خود ایجاد می‌کنند. عدم رضایت عموم مرد و دولت‌ها از حضور ابرقهرمانان به خاطر نداشتن هیچ چهارچوب کنترلی در عملکردشان در زمان حال به یک موضوع ساده تبدیل شده است چیزی که حتی در «کاپیتان آمریکا: جنگ داخلی» نیز شاهد آن بودیم. آیا ابرقهرمانان برای زمین و بشریت خطرناک هستند و آیا نهادی باید آنها را تحت کنترل خود نگاه دارد٬ سوالی است که برای من و شاید بسیاری شکل بگیرد که آیا همین قهرمانان نبودند که دنیا و بشریت را نجات دادند و این امر بدیهی است که در این بین هم انسان‌هایی جان خود را از دست بدهند موضوعی که برای پردازش درست و بهینه آن نیازمند یک نویسنده و فیلم‌نامه نویس ماهر به همراه یک کارگردان چیره دست است که بتواند از درون آن یک اثر ناب بیرون آورده و بیننده را قانع کن،٬ نمی‌خواهم که اثار نولان و سه‌گانه بتمن را مثال بزنم ولی باید اعتراف کرد که اقای زک اسنایدر در این امتحان خود شکست خورده و اثر ساخته شده کمبود‌هایی دار،٬ کمبودهایی از جنس فلسفه و درک مطلب که ابرقهرمانان امروزی نیازدارند تا از آنها بهره ببرند تا اثر نهایی به یک اثر شاهکار یا فوق‌العاده تبدیل شود.

اما یک سوال در کل فیلم ذهنم را مشغول کرده و هنوز جوابی برایش پیدا نکردم٬ در ابتدای فیلم «بروس وین» یا همان بتمن را میبینیم که درست در لحظات مبارزه سوپرمن با «زاد» در شهر حاضر شده و به اندک باقی مانده مردم شهر کمک می‌کند و شاهد نبرد زاد و سوپرمن است؛ سوال من این است که آیا بتمن کلا از حضور این اشخاص بر روی کره زمین و شهر مطلع نبود که دقیقا در همان لحظه حاضر شد! یا مطلع بود و حرکتی نمی‌کرد؟!

پلی بد ساخت به سوی عدالت –  نیما امامی

به تازگی فیلمی بر روی پرده سینماها رفته است که مردم و به خصوص طرفداران دنیای کامیک‌ها به شدت منتظرش بودند، «بتمن در برابر سوپرمن: طلوع عدالت» فیلمی است که «دی‌سی کامیک» آن را رو کرده تا در برابر دنیای بزرگ «مارول» و «انتقام‌جویانش» حرفی برای گفتن داشته باشد؛ اما این جواب متاسفانه به ضعیف‌ترین شکل ممکن داده شده و همگان را ناراحت کرده است.

در اولین هفته‌ی اکران فیلم شاهد نقدهایی بودیم که فیلم را به شدت کوبیده و از کارگردان فیلم، آقای «زک اسنایدر»، انتقادهای زیادی کرده بودند اما از طرفی استقبال مردم از فیلم به قدری خوب بود که باعث شگفتی شده بود و رکوردهایی در زمینه فروش نیز به نام بتمن در برابر سوپرمن ثبت شد، اما هفته‌ی دوم اکران فیلم افت چشم‌گیری پیدا کرد تا به دی‌سی بفهماند که فیلم ضعیفش در زمینه‌ی فروش نیز به توفیقی دست نخواهد یافت.

حال سوالی که پیش می‌آید این است که دید ما نسبت به فیلم باید چگونه باشد؟ این فیلم یک پل است، پلی که ما را از داستان قبلی سوپرمن، «مردی از جنس فولاد»، جدا کرده و به دنیای داستان‌های «لیگ عدالت» می‌برد، دنیایی که قهرمانان دنیای دی‌سی را درست مانند انتقام‌جویان مارول در برابر دشمنان قرار خواهد داد! اما این پل متاسفانه به ضعیف‌ترین شکل ممکن ساخته و پرداخته شده است و ما را از سرنوشت لیگ عدالت نیز نگران می‌کند.

آقای زک اسنایدر که کارگردان فیلم مردی از جنس فولاد نیز بود باز یک فیلم ابرقهرمانی ضعیف ساخته است، دنیایی که در آن مشخص نیست داستان به کدام سمت و سو کشیده می‌شود و قهرمانان داستان به هیچوجه نمی‌توانند از عهده‌ی ایفای نقششان برآیند؛ این اثر به قدری ضعیف است که خاطرات خوب ما از بتمن ساخته‌ی «کریستوفر نولان» را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بتمن در برابر سوپرمن یک فیلم شلوغ است که تکلیفش با خودش نیز مشخص نیست؛ مهم‌ترین صحنه‌های این فیلم را می‌شود به مبارزه بتمن و سوپرمن، مبارزه پایانی فیلم و معرفی شخصیت‌های لیگ عدالت تقلیل داد که فیلم در هر سه مورد به شدت ضعیف عمل کرده است! شخصیت‌های فیلم بدون کوچک‌ترین معرفی‌ای به داستان تزریق شده و از آن می‌روند، داستان فیلم مدام از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و به خوبی برای تماشاگر روایت نمی‌شود و متاسفانه تدوین صحنه‌های فیلم هم این وضع را بدتر کرده است، به موارد قبل مصنوعی و بی منطق بودن مبارزه بتمن و سوپرمن و هزاران مورد ریز و درشت دیگر را اضافه کنید تا متوجه شوید تجربه‌ی این فیلم یک تجربه طاقت فرسا و خسته کننده است.

شاید با خودتان بگویید که واقعا نمی‌شود در این فیلم به این بزرگی یک یا دو نکته‌ی مثبت پیدا کرد؟ جواب این سوال ختم می‌شود به موسیقی و شخصیت «زن شگفت‌انگیز»؛ موسیقی بتمن در برابر سوپرمن را آقای «هانس زیمر» خلق کرده است و همین نام کافی است تا موسیقی خوب فیلم تضمین شود، شخصیت زن شگفت‌انگیز هم جدای از معرفی بد و شلخته‌اش خوب از پس وظیفه‌اش برمی‌آید و در اولین ارتباطش با مخاطب او را جلب خود می‌کند. باید دید دیگر شخصیت‌های لیگ عدالت که در آینده معرفی خواهند شد نیز مانند زن شگفت‌انگیز ما را درگیر خود می‌کنند یا تبدیل به شخصیت‌های سطحی می‌شوند.

مدت‌ها بود دی‌سی مسیر روایت داستانی ناب را برای قهرمانانش در پی گرفته بود و آن‌ها را از جو معمول دنیای ابرقهرمان‌ها دور نگه داشته بود، تصمیمی که به شدت با استقبال هواداران روبه‌رو شد و نمودش را هم می‌توان در سه‌گانه نولان از بتمن دانست که مفاهیم فلسفی را با یک ابرقهرمان گره زد و چنان دنیایی خلق کرد که تا مدت‌ها در یاد علاقه‌مندان به کامیک‌ها باقی خواهد ماند؛ اما فیلم بتمن در برابر سوپرمن و عنوان‌های در پی آن بازگشت به مسیر استودیوهایی چون مارول است، مارول سنگین‌ترین هزینه را برای جلوه‌های ویژه فیلم‌هایش می‌کند و داستان برایش در درجه‌ی چندم قرار دارد، ما این رویه را در بتمن در برابر سوپرمن شاهدش بودیم. فیلم سرشار از جلوه‌های ویژه‌ای بود که شاید زیبا بودند اما به شدت اضافی و کلافه کننده به نظر می‌رسیدند.

اگر دی‌سی می‌خواهد تا در دنیای کامیک‌ها فراموش نشود و مارول جای او را نگیرد باید هرچه زودتر به روش سابقش بازگردد و تفکرات کارگردان‌هایی چون زک اسنایدر را نادیده بگیرد. مردم از دی‌سی ضدقهرمان‌هایی چون جوکر می‌خواهند، ضدقهرمان‌هایی که از میان خود مردم برخواسته بود و دردی مشترک با اجتماع را فریاد می‌زد، ضدقهرمان‌هایی که کلمه به کلمه حرف‌هایشان معنا و مفهوم دارد و مخاطب با او احساس ارتباط و نزدیکی می‌کند؛‌ نه هیولاهایی مصنوعی و تخیلی که از سیاره‌ی دیگر آمده باشند تا ما را نابود کنند!

شاید این متن پر از ارجاع به سه‌گانه‌ی بتمن نولان باشد اما باید در نظر داشته باشیم که آن سه‌گانه آرزوی خیلی از استودیوهای فیلم سازی هستند و استودیویی که به این فرمول موفقیت آمیز می‌رسد نباید از روی دست دیگران کپی کند تا به فروش بیشتر در گیشه برسد؛ امیدواریم که دی‌سی از بتمن و سوپرمن دوست‌داشتنی و زخم خورده در این فیلم عبرت گرفته باشد و لیگ عدالت حداقل از یک داستان مناسب برخوردار باشد.

حاشا و کلاً – سعید زعفرانی

حقیقت این است که هجمه‌ها علیه فیلم آن‌قدری هستند که این نوشتن‌های بی سر و ته در دفاع از فیلم و این یکی به میخ یکی به نعل کوبیدن‌ها نمی‌تواند کارساز واقع شود. از طرف دیگر نظرها در رد صلاحیت فیلم و فیلم‌سازش آن‌قدر زیاد و متنوع هستند که یکی یکی جواب دادن آن‌ها عمر نوح می‌خواهد و صبر ایوب و حالا این‌که بزند و به حضرات بر بخورد که شما چطور از این فیلمِ بدِ افتضاحِ به دردنخورِ حوصله‌سربرِ نولان نساخته دفاع می‌کنید هم معضل بعدی است. این‌که مخاطب اصلا چه حقی دارد که از این فیلم خوشش بیاید هم حرف دیگری است که ما را یارای مخالفت باقی نمی‌گذارد.

در عین حال، من روبروی تلویزیون وسیع خانه‌مان نشسته‌ام و یک کاسه‌ی بزرگِ پاپ‌کورن دم دست گذاشته‌ام و فیلم پخش می‌شود. از ابتدا تا انتها لذت می‌برم و از آن لذت‌های خودآگاه که از فهمیدنِ فرمِ سینما ناشی می‌شود هم. از بتمنِ جدی و مغرور و عصبانی از تهدید شدنِ باورهایش توسط بیگانه‌ای که عادل نیست لذت می‌برم. از بازیِ خوب و به اندازه‌ی بن افلک که بعد از Chasing Amy به بازیگران مورد علاقه‌ام اضافه شد لذت می‌برم. از هیجانی که کارگردانی زک اسنایدر، معلق در زمان، به سبکِ همیشه‌اش به فیلم اضافه می‌کند لذت می‌برم. از این‌که چالشِ پیش‌ِرویِ دو ابرقهرمان که یکی را بیشتر دوست دارم من را هم درگیر خودش کرده لذت می‌برم.

بعد لِکس لوتر اضافه می‌شود که یک جاهایی اضافه است. آیزنبرگ را در چند فیلمِ اخیر به شدت دوست داشته‌ام. بازیِ خوبِ او به اضافه‌ی دیالوگ نویسی همواره فریبنده‌ی فلسفی‌نمای دیوید گویر با هم چفت و بست می‌شوند تا سطح فیلم کمی بالا برود اما نهایتا این‌که می‌فهمم این‌ها فقط تلاشی بوده برای ساختن یک بدل از جوکرِ شوالیه‌ی تاریکی‌ِ نولانِ نه چندان کبیر، و جسی سعی دارد هیث را تکرار کند زده می‌شوم که سکانس‌های هیجان‌انگیزِ بعدی با تعلیقِ به جا و دغدغه‌ی درست و تاریکیِ بیش از حدِ مصنوعی دوباره سر می‌رسند و در اوجِ سر و صدا و همان‌طور که پاپ‌کورن‌ها را مشت مشت توی دهان می‌گذارم و قرچ قرچ می‌کنم یادم می‌رود که داشتم به چی فکر می‌کردم و چرا نباید از فیلم لذت برد.

موسیقیِ هانس زیمر وارد می‌شود که لذت فیلم را تکمیل کند. همه چیز را کنار می‌زنم و به این فکر می‌کنم که شاید اگر یک کمی از شلختگی فیلم‌نامه کم‌تر کرده بودند و یک کمی هم جلوه‌های ویژه‌ی فیلم، درست‌تر اجرا می‌شد و مخصوصا دوومزدی بهتر بود و در اجرا این‌طوری کم نمی‌آورد و زن شگفت‌انگیز هم این‌قدر بی‌سر و ته وارد داستان نمی‌شد و نچسبی‌اش کمی کم‌تر توی ذوق می‌زد دیگر هیچ‌چیز نبود که فیلم را بخواهد از مرحله پرت حساب کند. شاید فقط بازی فاجعه‌ی هنری کاویل که انگار اصلا هیچ تلاشی نمی‌کند که نقش را در بیاورد. که در نمی‌آید مسلما، ایمی آدامز هم هر چقدر سعی کند نمی‌شود از چوب لباسی سوپرمن ساخت. این وسط‌ها یادم می‌افتد به نولان و بتمن و فلسفه‌ی وجودی و فیلمِ روشن‌فکری و این خزعبلات و نقدهای این‌جا و آن‌جا که خوانده‌ام و همه بدِ فیلم را گفته‌اند. ولی سه ساعت گذشته من از فیلم راضی‌ام و لذت برده‌ام و سرگرم شده‌ام و حاشا و کُلّاً.